چكیده:      داشتن زندگی مطلوب و با کیفیت همواره آرزوی بشر بوده کیفیت زندگی یکی از مهم ترین مسایل پیش روی جهان امروز می‌باشد. همچنین ارتقاء آن از مهم ترین هدف‌های حکومت‌ها و دولت‌های مختلف در سطح جهان محسوب می‌شود. این متغیر معمولاً از طریق شاخص­های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراكات ورضایت افراد از زندگی و یا با استفاده از شاخص­های عینی حاصل از داده­های ثانویه و به ندرت با استفاده از هر دو نوع شاخصه­ها اندازه­گیری می­شود. هدف این پژوهش سنجش کیفیت زندگی روستاییان از طریق استفاده هم­زمان از ابعاد عینی و ذهنی و نیز اولویت­بندی نیازهای ساکنین و تعیین عوامل تاثیرگذار بر آن می­باشد. رویكرد اصلی این پژوهش با استفاده از تلفیق و مقایسه شاخص­های عینی و شاخص‌های ذهنی بوده است. متغیرهای مستقل در این پژوهش عبارتند از: درآمد سرانه، تحصیلات، پایگاه اقتصادی اجتماعی، احساس محرومیت نسبی و سرمایه اجتماعی. جامعه آماری مناطق روستایی شهرستان همدان می­باشد. حجم نمونه نیز بر اساس جدول کرجسی و مورگان و با روش­ نمونه گیری خوشه­ای چند مرحله­ای با توجه به تعداد خانوارها (27885 خانوار) 400 خانوار برآورد شد. و با استفاده از پرسش­نامه، داده­های مورد نیاز از طریق پاسخ­های افراد جمع­آوری و با استفاده از نرم­افزار spss پردازش شدند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد که بین متغیرهای درآمد سرانه، پایگاه اجتماعی اقتصادی، احساس محرومیت نسبی و سرمایه اجتماعی با متغیر وابسته یعنی کیفیت زندگی رابطه معنادار وجود دارد. هم­چنین مقایسه نتایج ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی نشان می­دهد که ( 29) درصد در حالت بهزیستی و (7/36) درصد در حالت محرومیت قرار دارند؛ در حالی­كه  (1/10) درصد در حالت ناهماهنگی و (06/24) درصد در حالت انطباق قرار گرفته‌اند  همچنین نتایج نشان داد که اکثر خانوارهای روستایی از احساس محرومیت نسبی متوسط به بالایی رنج می­برند که حدود 5/38 درصد می­باشد. حدود 9/13 درصد از پاسخگویان نیز از احساس محرومیت نسبی پایینی برخوردارند. نتایج نیز نشان داد که بر خلاف فرضیه تحقیق، متغیر میزان تحصیلات کم‌ترین تاثیر را بر کیفیت زندگی داشته است و نیز مقادیر بتا نشان می­دهد که متغیر احساس محرومیت نسبی بیش­ترین تاثیر را بر کیفیت زندگی داشته است.

.
واژه­های کلیدی: کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی، محرومیت نسبی، پایگاه اقتصادی – اجتماعی

 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه : 3

1-2- بیان مساله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش: 7

1-4- اهداف پژوهش : 7

1-4-1- هدف کلی : 7

1-4-2- اهداف جزیی : 8

فصل دوم: مبانی نظری

مقدمه. 11

2-2- تعاریف و مفاهیم.. 13

2-1- پیشینه پژوهش: 16

2-1-1- تحقیقات داخلی.. 16

2-1-2- تحقیقات خارجی.. 18

2-2- مبانی نظری پژوهش : 20

2-2-1- نظریه سرمایه اجتماعی: 26

2-2-3- تاثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی : 32

2-2-4- نظریه ویژگیهای پایگاهی (منزلت نقشی) 37

2-2-5- نظریه احساس محرومیت نسبی : 39

2-3- الگوی تحلیلی : 40

2-4- مدل نظری تحقیق: 41

2-5- فرضیه‌های پژوهش: 41

فصل سوم: روش شناسی

3-1- روش پژوهش: 45

3-2- جامعه آماری.. 45

3-3- حجم نمونه. 46

3-4- واحد نمونه. 46

واحد نمونه گیری سرپرست خانوار. 46

3-5- روش نمونه گیری : 46

3-6- تعریف نظری مفاهیم: 47

3-7- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 47

3-7-1- متغیر‌های مستقل.. 48

3-7-1-1- متغیر‌های جمعیتی.. 48

3-7-1-2- متغیر‌های پایگاه اقتصادی – اجتماعی.. 48

3-7-1-3- سرمایه اجتماعی : 50

3-7-1-4- شکل‌های ساختاری سرمایه اجتماعی : 51

3-7-1-5- شکل‌های شناختی سرمایه اجتماعی: 52

3-7-1-6- متغیر احساس محرومیت نسبی.. 55

3-7-2- متغیر وابسته : 56

3-7-2-1- کیفیت زندگی.. 56

3-8- اعتبار و پایایی : 58

3-9- ابزار گردآوری داده ها 58

فصل چهارم: یافته‌ها

4-1) توصیف… 63

4-1-1) مشخصات جمعیتی جامعه ی مورد بررسی.. 63

4-1-2) مشخصات اقتصادی- اجتماعی پاسخگویان.. 65

4-1-3) تحلیل وضعیت کیفیت زندگی و ابعاد آن.. 68

4-1-4) تحلیل وضعیت محرومیت نسبی.. 69

4-1-5) تحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی و ابعاد آن.. 70

4-1-6- تحلیل وضعیت امکانات خانوار 73

4-2) آمار استنباطی.. 74

4-2-1) رابطه کیفیت زندگی ذهنی و عینی.. 74

2-4-2) بیان کیفیت تفاوت بین میانگین نمره کیفیت زندگی در بین روستاها 75

4-2-3) تأثیر متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی.. 76

4-2-4) فرضیه اول.. 78

4-2-5) فرضیه دوم. 79

4-2-6) فرضیه سوم. 79

4-2-7) فرضیه چهارم. 81

4-2-8) فرضیه پنجم.. 82

4-2-9) فرضیه ششم.. 82

تحلیل عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی.. 83

4-2-10) حالات چهارگانه کیفیت زندگی.. 86

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 97

5-2- پیشنهادات… 99

منابع فارسی: 103

منابع لاتین.. 106

 

فهرست جداول

جدول 1) مروری بر تعدادی از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ارتباط بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی  17

جدول 2) مروری بر تعدادی از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ارتباط بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی  19

جدول 3) دسته بندی انواع کیفیت زندگی بر حسب ذهنی – عینی و فردی – جمعی.. 22

جدول 4) دسته بندی انواع کیفیت زندگی بر کیفیات درونی – بیرونی و فرصت – نتایج.. 23

جدول 5) رابطه میان شرایط عینی زندگی و بهزیستی ذهنی.. 24

جدول (7) تئوریهای مبین ارتباط سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی.. 37

جدول 3-1) تعیین حجم نمونه به تفکیک بخش، دهستان، روستا و خانوار 47

جدول 3-2) میزان پایایی شاخص‌های تحقیق.. 58

جدول 4-1) توزیع فراوانی و درصد مشخصات جمعیتی جامعه مورد بررسی.. 64

جدول 4-2) توزیع فراوانی و درصد مشخصات اقتصادی- اجتماعی پاسخگویان.. 66

جدول4-3 ) میانگین درآمد و هزینه ماهیانه خانوارهای روستایی (تومان) 67

جدول 4-4) توزیع فراوانی و درصد منزلت شغلی پاسخگویان.. 68

جدول 4-5) توزیع فراوانی و درصد پایگاه اقتصادی- اجتماعی پاسخگویان.. 68

جدول 4-6) توزیع فراوانی و درصد کیفیت زندگی پاسخگویان.. 69

جدول 4-7) توزیع فراوانی و درصد کیفیت زندگی عینی و ذهنی پاسخگویان.. 69

جدول 4-8) توزیع فراوانی و درصد محرومیت نسبی پاسخگویان.. 70

جدول 4-9) توزیع فراوانی و درصد سرمایه اجتماعی پاسخگویان.. 70

جدول 4-10) توزیع فراوانی و درصد ابعاد مولفه‌های شبکه اجتماعی.. 70

جدول 4-11) توزیع فراوانی و درصد ابعاد مولفه های مشارکت اجتماعی.. 72

جدول 4-12) توزیع فراوانی و درصد ابعاد مولفه های اعتماد اجتماعی.. 72

جدول4-11) توزیع فراوانی و درصد مجموعه امکانات خانوار در روستا 73

جدول4-12) توزیع فراوانی و درصد مجموعه امکانات کشاورزی در روستا 73

جدول 4- 13) همبستگی بین کیفیت زندگی ذهنی و عینی.. 74

جدول 4-14) بیان معنیداری تفاوت بین میانگین کیفیت زندگی در روستاها 75

جدول 4-15) بیان کیفیت تفاوت بین میانگین نمره کیفیت زندگی در بین روستاها 75

جدول 4-16) خلاصه مدل.. 76

جدول 4-17) ضریب رگرسیونی.. 77

جدول 4- 18) همبستگی بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی ذهنی پاسخگویان.. 78

جدول 4- 19) همبستگی بین احساس محرومیت نسبی افراد و کیفیت زندگی ذهنی پاسخگویان.. 79

جدول 4-20) خلاصه مدل.. 79

جدول 4-21) ضریب رگرسیون.. 80

جدول 4-22) ضریب رگرسیونی.. 81

جدول 4- 23) همبستگی بین پایگاه اقتصادی واجتماعی افراد و کیفیت زندگی ذهنی پاسخگویان.. 82

جدول 4-24) تأثیر درآمد سرانه بر کیفیت زندگی عینی پاسخگویان.. 82

جدول 4-25) همبستگی میزان تحصیلات بر کیفیت زندگی ذهنی پاسخگویان.. 83

جدول 4-27) میزان تأثیر مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیرهای مستقل بر وابسته. 85

جدول 4-26) طبقه بندی خانوارها در حالات چهارگانه كیفیت زندگی (فراوانی) 86

 

فهرست اشکال

شکل4-1) نمودار علی عوامل موثر بر کیفیت زندگی روستاییان.. 84

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه :
داشتن زندگی مطلوب و با کیفیت همواره آرزوی بشر بوده است. کیفیت زندگی یکی از مهم ترین مسایل پیش روی جهان امروز می‌باشد. « همچنین ارتقاء کیفیت زندگی از مهم ترین هدف‌های حکومت‌ها و دولت‌های مختلف در سطح جهان محسوب می‌شود (حسین زاده و میزایی، 17،1376).

مفهوم کیفیت زندگی به‌طور هم زمان در حوزه‌های مختلف علوم نیز گسترش یافته است. به این ترتیب در انتهای قرن بیستم مفهوم کیفیت زندگی یکی از موضوعات اساسی مورد علاقه پژوهشگران علوم مختلف همچون شهرسازی، جغرافیا، اقتصاد، جامعه شناسی و روان شناسی بوده است. اندازه‌گیری کیفیت زندگی می‌تواند برای ارزیابی سیاست­های گذشته و هم­چنین پایه گذاری استراتژی‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای در آینده مورد استفاده قرار گیرد. بخش قابل توجهی از مطالعه­های انجام شده در مورد کیفیت زندگی به نواحی شهری اختصاص دارد امّا از دهه­های اخیر و با رشد پرشتاب صنعت و فناوری در جهان، عقب‌ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است، «به‌طوری که فقر روستایی تقریباً 63 درصد از کل فقر جهانی را شامل می‌شود». درایران فقر مطلق کاهش یافته، امّا فقر نسبی به خصوص در مناطق روستایی افزایش یافته است (حیدری 1390). و این چالش بزرگ و مهمی است که باید هر چه زودتر با شناخت علل و عوامل آن به چاره اندیشی پرداخت. این پژوهش با هدف بررسی جامعه­شناختی شاخص های کیفیت زندگی روستایی و عوامل اجتماعی موثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان همدان، تدوین، و شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی را بررسی کرده است.