1-1 مقدمه

در دنیای پرشتاب امروز اطلاعات به یکی از نیازهای اساسی زندگی بشر تبدیل شده‌است. اختراع چاپ، سرآغاز ارتباطات نوین، بنیان جامعه شفاهی را درهم ریخته و ورود وسایل ارتباط‌جمعی مانند کتاب، روزنامه، رادیو، تلویزیون، ماهواره و اینترنت، فاصله‌ی زمان ارتباط میان‌فردی و جمعی‌ را تا سرحد ممكن کاهش داده است. هم­اكنون انقلاب تکنولوژی ارتباطی افزون‌تر از پیش درجریان است. تکنولوژی دیجیتال بر زندگی ما سایه افکنده و همه‌چیز درحال دیجیتالایز شدن است. با ورود سیستم­های دیجیتال رسانه‌ها دست‌خوش تغییر شده­اند، اتاق‌های خبر متحول گردیده، تحریریه اخبار، تدوین خبر، آرشیو، اتاق ضبط صدا، پخش اخبار و اتاق مدیر خبر یک­پارچه و تحت عنوان واحدی به نام «نیوزروم»[1] معرفی شده ‌است‌. «پاول(1998)»[2] از این تغییرات به عنوان «اتاق خبرتلویزیونی یک پارچه»یاد می­کند(افق،1386، ص26). امروزه، اتاق‌های خبر علاوه ‌بر تفاوت‌های ماهوی و ظاهری نسبت به گذشته از ویژگی‌ها وشاخصه‌های منحصربه‌فردی برخوردارند و پیروی آنها از اصول، سیاست‌ها وشیوه‌های مدیریتی متفاوت، باعث تمایز آشکار در پخش اخبار بین رسانه‌های صاحب نیوزروم و فاقد آن‌ شده است. بکارگیری این تکنولوژی قدرت انتخاب و گستره دسترسی مخاطبان را نیز از نظر تعیین نوع، حجم و زمان دریافت پیام متحول كرده‌است. در اتاق­های خبر جدید می‌توان حجم انبوهی از بازخوردهای مخاطبان را از طریق پست الکترونیکی، پیام کوتاه، تلفن‌های همراه و دیگر سرویس‌ها دریافت و پردازش کرد و دوباره آنها را در چرخه تولید خبر بکار گرفت. برخورداری از اینترنت نیز یکی از ویژگی‌های اتاق‌های خبر نوین است که به فعال­شدن بیشتر مخاطب و فرهنگ تعامل رسانه و مخاطب کمک نموده‌ است. در این اتاق‌ها که به سیستم دیجیتال مجهز هستند وبگاه­ها به عنوان بازتاب‌دهنده‌ی نوشتاری رویدادهای تصویری باعث تغییر و به عبارتی دست‌کاری ساختار و ماهیت خبری رسانه شده‌اند. از این رو دانش مدیریت در اتاق‍های خبر عصر دیجیتال یکی از عنوان‌های مهم حوزه مطالعات و تحقیقات ارتباطات است. «گسترش کیفی ارتباطات جمعی، توسعه کمی وسایل ارتباط‌جمعی، ابداع و بکارگیری مداوم شیوه‌های نوین و بدنبال آن افزایش سرعت انعکاس رویدادها، تلاش مستمر و پی­گیر کارکنان این وسایل را اجتناب­ناپذیر ساخته‌ است و گردانندگان این وسایل نیاز روزمره به نیروی متخصص را بشدت احساس می کنند»(معتمدنژاد، 1382،ص16). در رسانه‌های برخوردار از نیوزروم مدت­ها است بساط کاغذ برچیده شده‌‌ است، كی‌بورد بجای قلم، رایانه بجای ماشین­تحریر، فکس و تلکس وظیفه ثبت، انتقال متن و ده‌ها عمل دیگر را برعهده دارند. تمامی بخش‌های سازمان خبری بویژه اتاق خبر تحت شبکه هستند. خبرهای مکتوب و تصاویر خبری از تحریریه و اتاق تدوین خبر با سرعت بسیار زیاد به پخش ارسال می‌شوند وگویندگان خبری[3] با استفاده از تل‌پرامپتر[4] و لب‌تاپ متن‌های آماده را به آسانی قرائت می‌کنند. در اتاق‌های خبر نوین تمام اطلاعات بر روی یک ابرکامپیوتر منتقل شده‌اند و تمام سردبیران و دبیران و حتی گویندگان به آن اطلاعات و تصاویر دسترسی دارند. استفاده از ابزارهای نوین در اتاق خبر سرعت عمل کاربران را افزایش و میزان خطای آنان را تا حدود زیادی کاهش داده است. میزان نیروی انسانی در فرایند تولید با جایگزین‌شدن رایانه‌ها به حداقل رسیده، هرچند میزان کاهش نیرو به عنوان یکی از مزایای نیوزروم در همه شبکه‌ها به میزان یکسان اعمال نشده است. در این سیستم هوشمند، مدیریت هدایت‌گر اصلی است و می‌تواند بر تمام اجزای این فرایند از تولید تا پخش نظارت داشته‌ باشد. البته استفاده از مزایای نیوزروم به­طور کامل تابعی از شیوه‌های مدیریتی و تصمیم‌گیری در فرایند تولید اخبار است. برخورداری شبکه‌های تلویزیونی کشور به‌ویژه شبکه‌های محلی از دانش علمی مورد نیاز برای بهره‌گیری از امکانات دیجیتال در اتاق خبر و شیوه‌ی بکارگیری نیروی انسانی متناسب با توانایی‌ها وآموزش‌های آنها برای متحول­کردن اتاق خبر عصر دیجیتال در مقایسه با عصر آنالوگ بسیار تعیین­کننده است.

بسیاری از دست‌اندرکاران پخش تلویزیونی خبر در سراسر جهان استفاده از انواع گوناگون سیستم‌های خبری دیجیتال را شروع کرده‌اند و یا در حال اخذ این تکنولوژی هستند. «در اروپا استفاده از امکانات سیستم دیجیتال[5]  بصورت کامل از سال 1996 آغاز شد.

سرویس‌های خبری دیجیتال تلویزیون سوئد«اس تی وی» [6]سال 1999و پخش کننده‌های رادیو و تلویزیونی بزرگتر مانند«بی بی سی»)بنگاه سخن پراکنی بریتانیا)[7]( و«آی تی ان» درسال 1998 راه‌اندازی شدند.شبکه خبری«سی ان ان»[8] (شبکه تلویزیونی کابلی) نیز در سال 1999 تجهیزات آنالوگ ادارات مرکزی خود را در ایالت آتلانتا با سیستم‌های دیجیتال عوض کرد.اما کامل‌ترین شبکه دیجیتال به شبکه تجاری«تل­پنج»[9] اسپانیا تعلق دارد که درآگوست 1998راه­اندازی شد»(افق،1386، ص41-39). اتاق‌های خبر در روند تکاملی و مدرن شدن با یک پرسش اساسی روبرو هستند، اینکه آیا با وجود توسعه و تحولات تکنولوژیکی در این حوزه و صرف هزینه‌های گزاف برای تجهیز و بهره‌گیری ازسیستم‌های دیجیتال، می‌توان ادعا کرد علاوه برتغییرات شگرف در ساختارهای فیزیکی، در حوزه محتوای اخبار تغییرات اساسی رخ داده و اساسا با قبل، قابل مقایسه است؟

کارشناسان و دست‌اندرکاران امر، یعنی کسانی که به عنوان نیروهای صف با مقوله بهره‌گیری از سیستم دیجیتال در اتاق‌های خبر درگیر هستند اعتقاد دارند تغییر در محتوای واقعی برنامه‌های خبری در مقایسه با قبل بسیار اندک است.«تل پنج» تبدیل تکنولوژی از آنالوگ به دیجیتال را درسال1997 زمانی که یک پایگاه خبری کوچک با منابع انسانی محدود بود با دو هدف سرعت بخشیدن و مقرون به صرفه بودن، عملیات خبری را آغاز کرد و با صرف هزینه‌ای بالغ بر 6 میلیون یورو انتظار می‌رفت این سرمایه‌گزاری باعث افزایش تعداد خبرهای تولیدی شود، اما نظرسنجی‌ها نشان داد فقط 6/11 درصد روزنامه‌نگاران شبکه‌های«تل پنج و آنتنا چهار[10] اسپانیا بر این باورند که با اجرای این برنامه تغییرات چشم‌گیری در محتوای اخبار ایجاد شده‌است (همان، ص45) ). مشاهدات عینی در روند تدریجی دیجیالی‌شدن شبکه‌های ملی و استانی کشور در دهه اخیر موید این نظر است که استفاده از تکنولوژی‌های نوین و مدرن به آن میزان که حوزه شکل و ساختار فیزیکی رسانه را متحول می‌کند در حوزه محتوا اثرگذار نیست. به‌نظر می‌رسد علت این امر را باید در ماهیت دو مقوله ساختار و محتوا جستجو كرد. تغییر و تحول در محتوا بطور مستقیم با دو عنصر دانش و خلاقیت و میزان بهره‌گیری هوشمندانه از این دو عنصر ارتباط دارد. بالتبع فراهم­کنندگان اصلی زمینه‌های دانش‌بنیان و بستر بروز خلاقیت‌ها­ی فردی و گروهی برای ایجاد تحول در ماهیت و محتوای اخبار در هر سازمان رسانه‌ای، مدیران و تصمیم‌گیران آنها هستند.

به­قول سایمون[11]1360،«مدیران همان تصمیم‌گیرندگانند که در زمان‌های متفاوت در مواجهه با گزینه‌های مختلف تلاش می‌کنند تا با یک تصمیم عقلانی گزینه‌ای را انتخاب کنند که نتیجه بهتری داشته باشد.»(اربطانی،1388، ص4-1) بنا بر این تعریف، نیروی انسانی اعم از مدیران و تصمیم‌گیران و مجریان در اتاق خبر در تغییر روند حرکت برنامه‌ها از وضع موجود به سوی وضعیت مطلوب نقش اساسی دارند. ساختارهای سازمانی که در قالب خط‌مشی، قوانین و مقررات نمود پیدا می‌کند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیش‌برد اهداف سازمان دارد. در سازمان‌های رسانه‌ای جهان با توجه به تحولات و توسعه رسانه‌ها تغییر و تحول در ساختار‌های قدیمی ضرورتی اجتناب‌ناپزیر است. در واقع بحث در باره­ی ساختار رسانه‌ها تا زمانی که تکنولوژی، تمایزات مربوط به رسانه‌‌های چاپی، رسانه‌های پخش و آنلاین را از بین می‌برد ادامه‌ خواهد یافت. یکی از چالش‌های اساسی سازمان‌های رسانه‌ای تصمیم­گیری در باره‌ی اندازه‌ی تفویض و تخصیص میزان قدرت و اختیار به افراد و گروه‌های بالادستی و پایین­دستی است که معمولا در قالب سازمان‌های رسمی و غیررسمی، تمرکز‌یافته و تمرکز­نایافته‌، نظارت‌محدود و نظارت­گسترده اعمال می‌شود. برای مثال«در سازمان تمرکزگرا اصل وحدت فرماندهی مبین این است که یک زیردست بایستی زیر نظر تنها یک سرپرست کار کند، در حالی که در بسیاری از اتاق‌های خبر، گزارش­گران در مقابل چندین سرپرست مسئول می‌باشند»(همان، ص143). پیروی مدیریت سازمان از هریک از ساختارهای فوق منجر به نتایج متفاوتی خواهد شد.«در سازمان‌های رسانه‌ای امروزی، جانبداری از اصل وحدت فرمان، باعث عدم انعطاف‌پذیری و مانع عملکرد موفق می‌شود، با این وجود کارمندان باید بدانند که جهت انجام وظایف متفاوتی که ‌دارند در قبال چه کسی مسئول هستند»(همان، ص144). فرهنگ سازمانی به معنای روحیه حاکم بر افراد یک سازمان است و به عنوان الگوی کلی رفتار، باورها و ارزش‌های مشترک اعضاء سازمان را شامل می‌شود.(هافستد[12] 1980 )با توجه به تعریفی که از فرهنگ سازمانی ارایه شد؛ میزان اهمیت و نقش  آن در سازمان‌های رسانه‌ای که وظیفه ساخت برنامه متناسب با ارزش‌ها‌، سنت‌ها و باورهای مردم را بر عهده دارند بیش از پیش آشکار می‌شود. هافتست همچنین متذکر می‌شود که کشورهای ‌آمریکای شمالی و اروپای غربی بر فرد‌گرایی تاکید دارند.

این امر بر نحوه‌ی تلقی کارکنان و مدیران از روابطشان با یکدیگر و نیز بین فرد و سازمان تاثیر می‌گذارد»(همان، ص61). با گسترش جمعیت، توسعه و صنعتی‌شدن جوامع و به ‌موازات آن رقابت رسانه‌‌های جمعی برای جذب مخاطب که ایجاد نیازهای کاذب و افزایش ولع مصرف در مخاطبان بخشی از اثرات این رقابت به شمار می‌رود، دست‌یابی به فناوری‌های نوین و گران ارتباطی و اطلاعاتی و نقش  امکانات مادی و سرمایه‌ای در ماندگاری، توسعه و گسترش شبکه‌های تلویزیونی را بیش از پیش آشکار می­کند. از سوی دیگر اتخاذ درست سیاست‌های مالی از سوی مدیران رسانه برای حفظ و نگهداری نیروهای موجود، جذب نیروهای متخصص و فنی جدید و برنامه‌های تشویقی رفاهی و …بر عملکرد کارکنان و کمیت و کیفیت اخبار تاثیر دارد.

1-2بیان مسأله

اگر خبر را اطلاع‌رسانی در باره­ی موضوعی بدانیم كه می‌تواند برای گروه زیادی از مردم جالب و تازه باشد و یا به قول «لورد نورث كلیف»[13] خبر مردم است(توكلی، 1389، ص 26). تازگی و نو بودن، نقطه آغاز چینش مناسب خبر است. و یا به قول «نیكلاس داگلاس»[14] اگر توانستید توجه مخاطب را در اولین جمله در هشت ثانیه اول جلب كنید به هدف رسیده‌اید در غیر این‌صورت خواننده وقت خود را برای ادامه تلف نخواهد كرد» (همان، ص46). مخاطبان در مواجهه با بسته، بخش، بولتن و یا مجموعه خبری كه حاصل دست‌پخت سردبیران خبر است با مجموعه‌ای از اخبار متفاوت مواجه هستند و بطور طبیعی قضاوت‌های متفاوتی خواهند داشت. به عبارتی بخش خبری شامل تعدادی خبر است كه با وجود متفاوت‌بودن هم‌جهت است و در ‌نهایت قرار است مخاطب را برای رسیدن به یك ذهنیت از پیش تعیین‌شده رهنمون نماید. در این راستا یكی از مباحث مطرح  در حوزه خبر، مدیریت اتاق خبر است. مدیریت اتاق خبر، فرایند تولید خبر و پخش آن را برعهده دارد. اما خود متاثر از عامل‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی است.