چوبكش­ها ماشین­آلات سنگینی هستند كه تردد آنها در مسیرهای چوبكشی جنگل الزاما” پیامدها و عوارض نامطلوبی به همراه دارد. كوبیدگی[2] خاك نخستین پیامد تردد اسكیدرها می­باشد (Johns et al., 1999; Pinard et al., 2000; Lacey and Ryan, 2000; Defossez and Richard, 2002; Buckley et al., 2003; Gondard et al., 2003; Godefroid and Koedam, 2004; Hamza and Andersson, 2005;) كه به واسطه وزن ماشین با بار، لرزش موتور و بكسباد چرخ­ها، خاك مسیرهای چوبكشی را به عنوان جسم ضعیف متراكم می­نمایند و موجب كاهش نفوذپذیری[3] آب و هوا در خاك (Malmer and Grip, 1990; Gysi et al., 1999; Grigal, 2000) و افزایش روانآب[4] (Braunack, 1986; Croke et al., 1999; Buckley et al., 2003) می­گردند. همچنین در اثر تردد اسكیدرها در مسیرهای چوبكشی كه عملا” هیچ گونه عملیات تثبیت یا روسازی در آنها صورت نگرفته است موجب ایجاد شیار[5] (Quesnel and Curran., 2000; MacDonald et al., 2001; Eliasson, 2005) و جابجایی[6] خاك (Woodward, 1996; Trautner and Arvidsson, 2003) می­گردند. رواناب حاصل از بارش در شیارهای مسیرهای چوبكشی جاری می­شود و فرسایش[7] خاك را تشدید می­نماید (Xu et al., 2000; Rapp et al., 2001; Hartanto et al., 2003; Nugent et al; 2003) از آنجایی كه خاك مسیرها در اثر تردد دست خورده و جابجا می­شوند و پوشش­ محافظ سطحی خاك از بین می­رود فرسایش خاك در مسیرهای چوبكشی به مراتب بیش از عرصه­های دست نخورده می­باشد (Woodward, 1996; Croke et al., 1999). میزان كوبیدگی، جابجایی و فرسایش خاك به نوع ماشین چوبكشی بستگی دارند (Ayers, 1994) و در شرایط یكسان محیطی و كاری، میزان خسارت ماشین­آلات مختلف یكسان نیست. از این رو لازم است ماشین­آلات مختلف از نظر میزان خساراتی كه به جنگل وارد می­نمایند، مورد ارزیابی قرار گیرند و شرایط مناسب و بحرانی هر ماشین تعیین گردد. از نتایج حاصله می­توان در تخصیص بهینه ماشین­آلات با هدف كاهش میزان خسارت وارده استفاده نموده و معیار فعلی انتخاب و خرید ماشین­آلات جدید چوبكشی یعنی كاهش هزینه­های تولید ماشین به كاهش هزینه­های تولید ماشین و كاستن خسارت به عرصه را ارتقا داد. وسعت و شدت اثرات چوبكشی تحت تاثیر عواملی چون نوع ماشین، نوع عملیات (برش یكسره یا برش گزینشی)، تعداد تردد، توپوگرافی منطقه، رطوبت خاك[8] حین عملیات و طراحی مسیر چوبكشی قرار دارد (Laffan et al., 2001; Kolka and Smidt, 2004; Demir et al., 2007). این تحقیق به ارزیابی یك نوع اسكیدر رایج كشور (HSM904) از نظر خسارات وارده به مسیر چوبكشی در شرایط مختلف تردد (تعداد) و شیب طولی مسیر چوبكشی می پردازد و تلاش می­نماید كه تاثیر این عوامل و كاربری اسكیدر را از نظر خسارات وارده تعیین نماید.

تحقیق حاضر سعی دارد با در نظر گرفتن روند تدریجی تغییرات در كوبیدگی، شیاری شدن، جابجایی عمودی، تولید رواناب و هدررفت خاك[9] و تعیین سطح آستانه كوبیدگی مسیرهای اسكیدررو در ترددها و شیب­های طولی مختلف مسیر چوبكشی به سؤالات اساسی زیر پاسخ دهد:

1- تراكم خاك با  شیب طولی مسیر و تعداد تردد چه ارتباطی دارد؟

2- وضعیت و میزان فرسایش ناشی از ماشین در شیب­ها و ترددهای مختلف چگونه است؟

3- چه ارتباطی بین عمق شیار با شیب طولی و تعداد تردد وجود دارد؟

4- روند کاهش رطوبت خاک در ترددها و شیب­های مختلف چگونه است؟

5- وضعیت كلی تخریب خاك[10] در مسیرهای چوبكشی چگونه است؟

بر همین اساس، فرضیه­هایی كه این تحقیق در پی رد یا اثبات آنهاست، به شرح زیر می­باشند:

1- میزان كوبیدگی خاك در شیب های طولی مختلف تفاوت معنی­داری ندارد.

2- اختلاف فرسایش خاك ایجاد شده در شیب­های طولی و ترددهای متفاوت معنی­دار است.

3- عمق شیار ایجاد شده در شیب­ها و ترددهای مختلف یكسان نیست.

4- اختلاف میزان رطوبت خاک در شیب­ها و ترددهای مختلف معنی دار است.

5- وضعیت كلی تخریب خاك در كلیه مسیرهای چوبكشی بسیار شدید می­باشد.

1-2 كلیات

تخریب خاك به هر گونه تغییر در خصوصیات خاك گفته می­شود كه سبب كاهش تولید  شده و می­تواند به عنوان شاخصی از اثرات زیست محیطی مطرح گردد (Quesnel and Curran, 2000). به عبارت دیگر تخریب خاك شامل كوبیدگی خاك (Buckley et al., 2003)، جابجایی لایه لاشبرگ (Demir et al., 2007)، تركیب لایه لاشبرگ با خاك سطحی (Makineci et al., 2007)، جابجایی خاك سطحی (Arvidsson et al., 2001)، شیاری شدن (Eliasson., 2005)، فرسایش و تغییرات هیدرولوژی دامنه می­باشد (Rab, 1994). تحقیقات در زمینه تخریب خاك جنگل از سالها پیش آغاز و با توجه به اهمیت موضوع تا كنون نیز ادامه دارد.