فهرست مطالب

 

چكیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ج‌

فصل اول:کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

1.طرح تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

1-1.بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

1-2.علت انتخاب موضوع………………………………………………………………………………………………………………………………. 13

1-3.سابقه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………… 13

1-4.ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………. 14

1-5.فواید پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14

1-6.سوال اصلی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 15

1-7.سوا­‌‌ل­های فرعی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-8. فرضیه­های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 15

1-9. پیش­فرض­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………… 15

1-10. اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-11. روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………….. 16

1-12.نوآوری پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

1-13. نتایج علمی و عملی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………… 16

1-14.سازماندهی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………… 16

مفهوم شناسی «ولی» و«ولایت»………………………………………………………………………………………………………………………… 18
2-1. معنای لغوی ولی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-2.معنای لغوی ولایت…………………………………………………………………………………………………………………………………. 20

2-3.کاربردهای قرآنی واژه ولی……………………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-4.ولایت در اصطلاح………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-4-1.ولایت در علم كلام………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-4-2.ولایت در علم فقه…………………………………………………………………………………………………………………………… 23

2-4-3. ولایت درعلم عرفان……………………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-4-4. ولایت در علم تفسیر قرآن…………………………………………………………………………………………………………………. 24

2-5.اقسام ولایت………………………………………………………………………………………………………………………………………… 25

3.مفهوم شناسی امام:……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 26

3-1.معنای لغوی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 26

3-2.كاربرد لفظ امام در قرآن…………………………………………………………………………………………………………………………… 27

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

3-3.معنای اصطلاحی امام……………………………………………………………………………………………………………………………… 28

3-3-1.امامت از نظر امامیه………………………………………………………………………………………………………………………. 28

2-3-3.امامت از دیدگاه اهل سنت………………………………………………………………………………………………………………….. 29

3-3-3.تفاوت علماء امامیه با اهل سنت در مفهوم امامت………………………………………………………………………………………. 30

3-3-4 .ریشه تناقض شیعه وسنی در ابعاد بحث امامت…………………………………………………………………………………………. 31

ضرورت امامت……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 31
4-1.دلیل عقلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31

4-1-1.برهان لطف…………………………………………………………………………………………………………………………………. 31 p>

4-1-1-1.دلایل وجوب لطف بر خداوند……………………………………………………………………………………………………….. 34

4-1-1-2.تبیین لطف بودن امام……………………………………………………………………………………………………………….. 35

4-2.ادله نقلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 35

4-2-1.آیات…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 35

4-2-2. روایات……………………………………………………………………………………………………………………………………… 37

5.امامت موضوع علم كلام است یا فقه………………………………………………………………………………………………………………………. 39

5-1. اهل تسنن………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

5-2. امامیه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

5-3.نظر مطلوب(نهایی)………………………………………………………………………………………………………………………………… 41

6.امامت از اصول دین یا اصول مذهب………………………………………………………………………………………………………………………. 41

وظایف امام………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 43
7-1. وظایف امام از دیدگاه اهل سنت………………………………………………………………………………………………………………….. 43

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

7-2.وظایف امام از دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………………. 45

8 .ویژگی­های امام……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 46

8-1. ویژگی­های امام از دیدگاه اهل سنت……………………………………………………………………………………………………………… 46

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

8-2. ویژگی­های امام از دیدگاه امامیه…………………………………………………………………………………………………………………. 50

8-2-1.عصمت……………………………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

8-2-2.افضل بودن………………………………………………………………………………………………………………………………….. 58

8-2-3.علم………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 60

8-2-4. نصب الهی…………………………………………………………………………………………………………………………………. 66

9.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 70

فصل دوم:فخر رازی؛زندگی و تطوّر علمی……………………………………………………………………………………………………………………… 72

1.زندگی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

1-1. ولادت و نسب……………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

1-2.ویژگی­های شخصیتی………………………………………………………………………………………………………………………………. 72

1-3. مذهب فقهی و مكتب كلامی فخر رازی………………………………………………………………………………………………………….. 73

1-3-1. اهل بیت : در مفاتیح الغیب و شیعه‌بودن فخر رازی…………………………………………………………………………………………. 73

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

1-4 .وفات فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

2. تطور علمی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 75
2-1. اساتید فخر…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 75

2-2.شاگردان فخر رازی………………………………………………………………………………………………………………………………… 76

2–3.جایگاه علمی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………… 76

2–4.سفرهای علمی فخر رازی………………………………………………………………………………………………………………………… 77

2–5. تألیفات فخر رازی………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

2-6.اوضاع اجتماعی عصر فخر رازی………………………………………………………………………………………………………………… 78

3.نگاهی به تفسیر مفاتیحالغیب(تفسیر کبیر)فخر رازی…………………………………………………………………………………………………….. 78

3-1.نقص و تكمیل مفاتیح الغیب……………………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2.انگیزه نگارش مفاتیح الغیب……………………………………………………………………………………………………………………… 80

3-3.ویژگی­های مفاتیح الغیب………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

3-4. شیوه تنظیم و نگارش مفاتیح الغیب……………………………………………………………………………………………………………… 82

3-5.مفاتیح الغیب در گفتار عالمان…………………………………………………………………………………………………………………….. 83

3-6. روش و گرایش فخر رازی در تفسیر مفاتیح­الغیب……………………………………………………………………………………………… 85

3-7.مصادر و منابع مفاتیح‌الغیب………………………………………………………………………………………………………………………. 86

3-8.تاثیر مفاتیح‌الغیب بر تفاسیر دیگر………………………………………………………………………………………………………………… 87

1-4.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 88

فصل سوم: فخر رازی و آیات بیانگر ولایت حضرت علی7……………………………………………………………………………………………………. 89

آیه تبلیغ‏……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 90
1-1.تبیین آیه با توجه به كلمات،عبارات و سیاق آن………………………………………………………………………………………………….. 91

1-2. تبیین آیه با توجه به شأن نزول و حقایق تاریخی………………………………………………………………………………………………… 99

1-3.تحلیل آیه با توجه به سایر آیات مرتبط با مقصود آیه………………………………………………………………………………………….. 100

1-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه تبلیغ بر ولایت حضرت علی 7……………………………………………………………………….. 103

1-4-1.حفظ جان؛علت تأخیر و ترس پیامبر9 در ابلاغ پیام مهم الهی…………………………………………………………………………. 103

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 103

دلایل عدم بیم پیامبر 9 در ابلاغ پیام الهی به خاطر حفظ جان………………………………………………………………………………. 103

1-4-2. منظور از «ما اُنزِلَ»، تمام رسالت……………………………………………………………………………………………………… 106

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107

دلایل عدم دلالت «ما‌اُنزِلَ» بر تمام رسالت…………………………………………………………………………………………………… 107

1-4-3.حفظ پیامبر از شرّ یهود و نصاری………………………………………………………………………………………………………. 109

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 110

دلایل عدم دلالت آیه بر وجود خطر یهود و نصاری………………………………………………………………………………………….. 110

1)ناسازگاری با سیاق آیه………………………………………………………………………………………………………………… 110

2)عدم ترس پیامبر9 در ابلاغ امر الهی به خاطر حفظ جان……………………………………………………………………………. 114

1-5.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 117

آیه اكمال…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 119
2-1. بررسی و تبیین كلمات و عبارات آیه…………………………………………………………………………………………………………… 121

2-2.تبیین آیه با شأن نزول آن………………………………………………………………………………………………………………………… 126

2-3.تبیین آیه با مسائل موجود جامعه مسلمین………………………………………………………………………………………………………. 127

2-4. موضع فخر رازی در دلالت آیه اكمال بر ولایت حضرت علی7……………………………………………………………………………… 130

2-4-1. اكمال دین یعنی كامل كردن احكام و تسلّط اسلام……………………………………………………………………………………….. 131

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

دلایل عدم تسلّط مطلق و دائمی مسلمین بر تمام كفار……………………………………………………………………………………. 131

2-4-2.مقصود از واژه«الیوم»؛واژه‌ای مجازی یا روز عرفه…………………………………………………………………………………. 132

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 133

1)عدم وجود قرینه بر مجازی بودن واژه«الیوم»…………………………………………………………………………………………… 133

2)عدم نزول آیه در روز عرفه……………………………………………………………………………………………………………….. 133

2-4-3.یأس كافران به دلیل نا‌امیدی كفار از حلال‌كردن پلیدی‌ها و نیز غلبه اسلام…………………………………………………………… 137

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 137

1)عدم توانایی كفار در حلال‌كردن گوشت‌های حرام؛تكوینی است یا تشریعی……………………………………………………………… 137

2)عدم غلبه مطلق و دائمی مسلمین بر كفّار………………………………………………………………………………………………… 138

2-4-4.اكمال دین؛یعنی صدور احكام كامل و ابدی در آخر بعثت……………………………………………………………………………….. 139

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 139

كامل بودن دین ؛یعنی جایگزینی ركنی با فقدان یكی از اركان دین………………………………………………………………………….. 139

2-5.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 141

3.آیه اولوالأمر…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 144

3-1.تبیین كلمات و عبارات آیه……………………………………………………………………………………………………………………….. 145

3-1-1.دیدگاه‌ها در مورد مصادیق اولوا‌الأمر…………………………………………………………………………………………………… 147

3-1-2.مصادیق حقیقی اولوا‌الأمر………………………………………………………………………………………………………………. 148

3-2. تبیین آیه با شأن نزول آیه………………………………………………………………………………………………………………………. 149

3-3.تبیین و تفسیر آیه با آیات تطهیر و ولایت………………………………………………………………………………………………………. 149

3-4.موضع فخر رازی درباره دلالت آیه اولوا‌الأمر بر امامت حضرت علی7…………………………………………………………………….. 151

3-4-1.مصداق اولوا‌الأمر،اهل حل و عقد امت و حجیت اجماع……………………………………………………………………………….. 151

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 152

1)اشتباه فخر رازی………………………………………………………………………………………………………………………. 152

2)نكته‌ای دقیق و اعتراف فخر رازی……………………………………………………………………………………………………. 153

3)دلایل عدم دلالت آیه بر اهل‌حل‌و‌عقد…………………………………………………………………………………………………… 153

4)عدم عصمت اهل‌حل‌و‌عقد………………………………………………………………………………………………………………. 155

5)عدم صدق اولوا‌الأمر معصوم بر اهل حلّ‌وعقد……………………………………………………………………………………….. 155

6)عدم حجیت اجماع امت………………………………………………………………………………………………………………… 157

3-4-2.دلایل فخر رازی بر عدم دلالت آیه بر مدعای روافض ؛یعنی شیعیان…………………………………………………………………. 157

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 158

1)شناخت،لازمه ضروری انجام و اطاعت هر عمل مطلق و مقید…………………………………………………………………. 158

2)اعترافی از  فخر رازی در مخالفت با ادعای وی……………………………………………………………………………….. 163

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 165

1)انواع كاربرد لفظ جمع در معنای مفرد……………………………………………………………………………………………….. 165

2)عدم دلالت اجتماع افراد بر عصمت آنها……………………………………………………………………………………………… 168

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 169

1)جواب نقضی……………………………………………………………………………………………………………………………. 169

2)آیه در مقام بیان مرجعیت قرآن و سنت و نه بیان مصداق اجرایی حلّ اختلاف…………………………………………………….. 169

3)اشكالات اساسی نظر فخر رازی………………………………………………………………………………………………………. 171

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 173

1)عدم دلالت اولوا‌الأمر بر خلفاء راشدین و علماء…………………………………………………………………………………….. 173

2)عدم دلالت آیه بر فرماندهان و سلاطین……………………………………………………………………………………………….. 174

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 175

3-5.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 177

4.آیه ولایت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 178

4-1. تبیین آیه از طریق كلمات و عبارات آن………………………………………………………………………………………………………… 178

4-2.تبیین آیه از طریق شأن نزول آیه………………………………………………………………………………………………………………… 182

4-3. تبیین آیه از طریق دیگر آیات…………………………………………………………………………………………………………………… 184

4-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه ولایت بر امامت حضرت علی7………………………………………………………………………. 190

4-4-1.دلالت آیه بر عموم مؤمنین………………………………………………………………………………………………………………. 190

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 191

1)نقص استدلال فخر رازی بر عمومیت آیه ولایت و دلایل آن…………………………………………………………………………….. 191

1-1)بی‌ارتباطی بین آیه مورد استناد فخر و آیه ولایت………………………………………………………………………………… 191

1-2) عدم دلالت آیه بر تمایز مؤمنان از منافقان با عبارت) یُقیمُونَ الصَّلاة و …(………………………………………………….. 192

4-4-2.منظور از مؤمنان؛ ابوبكر،علی7………………………………………………………………………………………………………… 193

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 193

دلالت آیه بر حضرت علی7…………………………………………………………………………………………………………………… 193

4-4-3.منظور از ) وَ هُمْ راكِعُونَ(؛خضوع،شرافت ركوع،حالت مؤمنین……………………………………………………………………… 194

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 194

ادله دلالت) وَ هُمْ راكِعُونَ(بر حالت ركوع نماز……………………………………………………………………………………………… 194

4-4-4.تقریر استدلال شیعه در بیان فخر رازی…………………………………………………………………………………………………. 195

4-4-5.نقد فخر رازی بر استدلال شیعه…………………………………………………………………………………………………………. 197

4-4-5-1.اشكال اول:عدم جواز حمل لفظ مشترك بر دو معنا در یك زمان………………………………………………………………………………….. 197

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 197

تقریر ناقص و منحرف استدلال شیعه از سوی فخر رازی………………………………………………………………………………….. 197

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 199

1)وحدت سیاق؛عامل اشتباه فخر رازی…………………………………………………………………………………………….. 199

2) ادله عدم ارتباط آیه ولایت با آیات قبل و بعد……………………………………………………………………………………. 200

4-4-5-2-2.دلیل دوم:عدم تصرّف علی7 در زمان پیامبر9…………………………………………………………………………… 201

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 202

ولایت بالفعل حضرت علی7 در زمان حیات پیامبر9……………………………………………………………………………….. 202

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 204

1)انواع حمل لفظ جمع بر فرد……………………………………………………………………………………………………….. 204

2)فخر رازی و حمل جمع بر مفرد………………………………………………………………………………………………….. 205

4-4-5-2-4.دلیل چهارم:تناقض در آیات………………………………………………………………………………………………. 207

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 207

1)عدم دلالت آیه54 بر ابوبكر………………………………………………………………………………………………………. 207

2)تناقض مدعا با عقیده فخر رازی…………………………………………………………………………………………………. 211

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 212

1)تمسك و احتجاج علی7به آیه بر امامت خود…………………………………………………………………………………….. 213

2)سوگند روز شورا………………………………………………………………………………………………………………….. 215

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 217

ولایت بلافصل حضرت علی 7بعد از پیامبر9……………………………………………………………………………………….. 217

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 218

دلالت آیه بر التزام مؤمنین به رهبری و ولایت مطلقه……………………………………………………………………………… 218

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 219

تناسب و تأكید منطقی آیات دلیل بر معنای تصرّف در امور………………………………………………………………………… 219

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 221

1)اتفاق دانشمندان بر حصر«انّما»…………………………………………………………………………………………………. 221

2)دلالت آیات مورد استناد فخر رازی بر حصر مطلق……………………………………………………………………………… 221

3)دلایل حصر مطلق در آیه ولایت…………………………………………………………………………………………………… 223

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 224

1)مغالطه فخر رازی و تحریف ظاهر آیه…………………………………………………………………………………………… 225

2)توجیه نامربوط و مشكل……………………………………………………………………………………………………………. 226

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 228

دلالت كامل آیه بر حضرت علی7………………………………………………………………………………………………………… 228

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 230

1)زكات اسمی عام برای واجب و مستحب…………………………………………………………………………………………. 230

2)عدم تعلّق زكات واجب بر انگشتر………………………………………………………………………………………………… 232

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 233

سائل فرستاده خدا و توجه به درخواست او توجه به خدا…………………………………………………………………………… 233

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 234

عدم صدق فعل كثیر بر اشاره…………………………………………………………………………………………………………. 234

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 235

زكات مستحبّی………………………………………………………………………………………………………………………… 235