با عنایت  به اینکه در خصوص ماهیت قرارداد نجات دریایی و تعیین شرایط انعقاد این قرارداد اعم از طرفین قرارداد و موضوع قرارداد ، شرح آثار و امتیازات ناشی از آن و تعیین نحوه قانون حاکم با توجه به محدوده اختیار طرفین قرارداد در انتخاب قانون حاکم و همچنین براساس قواعد حل تعارض ، به طور مبسوط در حقوق ایران مورد بررسی قرار نگرفته است ؛ بررسی این موارد می‎تواند زوایای این قرارداد را مشخص نموده و ابهاماتی که در خصوص قرارداد نجات دریایی وجود دارد ، مرتفع سازد .

آنچه بیش از همه مأموریت مذکور را مهم‎تر می‎نماید ، تأمین منافع اقتصادی ایران از صنعت کشتیرانی به خصوص در بخش حمل و نقل دریایی است . یک کشور پر رونق در این زمینه علاوه بر اینکه می‎بایست از جهت تجهیزات و شناور در سطح بالایی قرار داشته باشد ، باید به لحاظ حقوق دریایی نیز مترقی باشد تا مسائل حقوقی ناشی از این صنعت را به سهولت حل و فصل نماید . یکی از این موارد قرارداد نجات دریایی است . چه بسا که شناور و سایر موضوعات حقوق نجات دریایی همواره در معرض خطرات مختلف در مناطق  دریایی گوناگون قرار دارند و هدف قرارداد نجات دریایی حسب مورد کاهش یا رفع یا دفع خطر از موضوعات شناخته شده درخصوص نجات دریایی از جمله شناور می‎باشد .

کلید واژه

کشتی _ عملیات نجات دریایی _ قرارداد نجات دریایی _ داوطلبانه بودن _ حسن نیت  _خطر _حق ممتاز دریایی_ قانون پرچم

 

 

فهرست تفصیلی مطالب

عنوان                                                                                                                                                        شماره صفحه

مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول : پیشینه ، مفاهیم و ماهیت قرارداد نجات دریایی ………………………….. 6

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-1 پیشینه عملیات نجات دریایی ………………………………………………………………………………….. 7

1-2 مفهوم کشتی و انواع آن ………………………………………………………………………………………….. 8

1-2-1 مفهوم کشتی ……………………………………………………………………………………………………. 8

1-2-2 انواع کشتی ……………………………………………………………………………………………………… 9

1-2-2-1کشتی‎های تجاری …………………………………………………………………………………….. 9

1-2-2-2 کشتی‎های جنگی ……………………………………………………………………………………… 10

1-2-2-3 کشتی‎های مربوط به خدمات عمومی ………………………………………………………….. 10

1-3  کشتی‏های مشمول قانون دریایی و معاهدات دریایی بین‏المللی …………………………………… 10

1-4 مفهوم و اقسام عملیات کمک و نجات دریایی …………………………………………………………… 12

1-4-1  مفهوم عملیات کمک و نجات دریایی ……………………………………………………………….. 12

1-4-2 اقسام نجات دریایی …………………………………………………………………………………………. 16

1-4-2-1 عملیات نجات نظامی و غیر نظامی ………………………………………………………………. 16

1-4-2-2 اقسام نجات دریایی براساس موضوعات آن ………………………………………………….. 16

1-4-2-2-1  نجات اموال ………………………………………………………………………………………. 16

1-4-2-2-2  نجات محیط زیست …………………………………………………………………………… 17

1-4-2-2-3  نجات اشخاص ………………………………………………………………………………….. 18

1-5 مفهوم قرارداد نجات دریایی …………………………………………………………………………………… 20

1-6 تبیین ماهیت حقوقی قرارداد نجات دریایی ……………………………………………………………….. 22

1-6-1 عقد اجاره اشخاص  ……………………………………………………………………………………….. 22

1-6-1-1 اجاره در لغت و اصطلاح ……………………………………………………………………………. 22

1-6-1-2 وجوه افتراق عقد اجاره اشخاص با قرارداد نجات دریایی ……………………………….. 22

1-6-1-2-1 شرایط عوض منافع یا اجرت ……………………………………………………………….. 23

1-6-1-2-2 زمان تحقق مالکیت اجرت …………………………………………………………………… 24

1-6-2 عقد جعاله ……………………………………………………………………………………………………… 24

1-6-2-1  جعاله در لغت و اصطلاح ………………………………………………………………………….. 25

1-6-2-2  وجوه افتراق جعاله با قرارداد نجات دریایی …………………………………………………. 25

1-6-2-2-1 لازم یا جایز بودن عقد …………………………………………………………………………. 25

1-6-2-2-2 شرایط عوض یا اجرت ……………………………………………………………………….. 26

1-6-3 ماهیت قرارداد نجات دریایی ……………………………………………………………………………… 27

 

فصل دوم : شکل قرارداد و شرایط مربوط به طرفین

قرارداد در تشکیل قرارداد نجات دریایی  ………………………………………………………. 28

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………. 29

2-1 شکل قرارداد …………………………………………………………………………………………………………. 29

2-2 طرفین قرارداد ………………………………………………………………………………………………………. 30

2-3 شرایط مربوط به طرفین قرارداد ………………………………………………………………………………. 30

2-3-1وجود اراده ……………………………………………………………………………………………………… 31

2-3-2فقدان قصد و آثار آن ……………………………………………………………………………………….. 31

2-3-3 فقدان یا معیوب بودن رضا و آثار آن …………………………………………………………………. 32

2-3-3-1 عقد فضولی …………………………………………………………………………………………….. 32

2-3-3-2 عقد اکراهی …………………………………………………………………………………………….. 33

2-3-3-3 عقد ناشی از اضطرار ………………………………………………………………………………… 34

2-3-3-4 رضای ناشی از حیله ، خدعه و اغفال …………………………………………………………. 35

2-4 اهلیت ………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-4-1 معاملات صغیر ……………………………………………………………………………………………… 38

2-4-2 معاملات مجنون ……………………………………………………………………………………………. 39

2-4-3 معاملات سفیه ………………………………………………………………………………………………. 40

2-5 داوطلبانه بودن ……………………………………………………………………………………………………. 41

2-5-1 مسبوق نبودن به قرارداد قبلی …………………………………………………………………………. 41

2-5-2 در اجرای انجام وظیفه نباشد ………………………………………………………………………….. 42

2-5-2-1 در راستای انجام وظیفه رسمی یا قانونی نباشد …………………………………………… 42

2-5-2-2انجام عملیات نجات ورای وظایف قراردادی و قانونی …………………………………. 43

2-5-3 عدم انجام عملیات نجات صرفاً جهت نجات اموال و جان خویش ………………………… 44

2-6 حسن نیت …………………………………………………………………………………………………………. 45

2-6-1 مفهوم حسن نیت در قرارداد ………………………………………………………………………….. 45

2-6-2 قلمروی اجرای حسن نیت و انصاف در قرارداد نجات دریایی …………………………… 46

2-6-3 مؤلفه‎های غیرمنصفانه بودن قرارداد نجات دریایی …………………………………………….. 47

2-6-3-1 سوء استفاده از اضطرار و ضرورت  …………………………………………………………. 48

2-6-3-2 عدم ارائه اطلاعات مورد نیاز …………………………………………………………………… 48

2-6-3-3 سوء استفاده از در اختیار داشتن منابع بیشتر ………………………………………………. 49

2-6-3-4 اعمال فشار ناروا و تحمیل شروط ناعادلانه ……………………………………………….. 50

2-6-3-5 عدم تعادل نسبی عوضین  ………………………………………………………………………. 51

 

فصل سوم : شرایط تشکیل قرارداد نجات دریایی حسب موضوعات آن …….. 53

مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-1 موارد شناخته شده جهت نجات موضوع قرارداد نجات دریایی  …………………………………… 54

3-1-1 شناور ……………………………………………………………………………………………………………. 54

3-1-2 سایر اموال دریایی و  نجات انسان ……………………………………………………………………. 56

3-1-3 محیط زیست دریایی ………………………………………………………………………………………. 57

3-2 انواع آبها و شمول قرارداد نجات دریایی از حیث نوع آب در خصوص

موضوعات آن قرارداد  …………………………………………………………………………………………… 57

3-2-1 انواع آبها در تقسیم‎بندی حقوق بین‎الملل عمومی  ……………………………………………….. 57

3-2-1-1 آبهای داخلی ……………………………………………………………………………………………. 58

3-2-1-2 آبهای مجمع‎الجزایری ………………………………………………………………………………… 58

3-2-1-3 دریایی سرزمینی  ……………………………………………………………………………………… 58

3-2-1-4 منطقه مجاور یا نظارت و منطقه انحصاری- اقتصادی ……………………………………. 59

3-2-1-5 فلات قاره ……………………………………………………………………………………………….. 59

3-2-1-6 آبهای آزاد ……………………………………………………………………………………………….. 60

3-3  شمول قرارداد نجات دریایی بر موضوعات حقوق نجات از حیث نوع آب ………………….. 60

3-3-1 شمول قرارداد نجات دریایی حسب  نوع آب بر شناور و اموال دریایی ………………….. 60

3-3-2 نجات اشخاص موضوع قرارداد نجات دریایی و قلمروی شمول آن ازحیث نوع آب .. 61

3-3-3 نجات محیط زیست و قلمروی شمول آن از حیث نوع آب ………………………………….. 62

3-4 شرایط مربوط به موضوع قرارداد …………………………………………………………………………….. 64

3-4-1 در معرض خطر بودن ……………………………………………………………………………………… 64

3-4-1-1 مفهوم خطر ……………………………………………………………………………………………… 65

3-4-1-2 ویژگی خطر …………………………………………………………………………………………….. 66

3-4-1-2-1 نسبی یا غیر مطلق بودن خطر ……………………………………………………………….. 66

3-4-1-2-2 بالفعل(آنی) یا بالقوه بودن خطر ……………………………………………………………. 67

3-4-2 اثبات خطر …………………………………………………………………………………………………… 68

3-5 اجرت یا پرداخت جهت انجام عملیات نجات …………………………………………………………… 68

3-5-1 موفقیت‎آمیز بودن …………………………………………………………………………………………….. 69

3-5-2 تعیین میزان اجرت یا غرامت ویژه ……………………………………………………………………… 71

3-5-2-1 اجرت نجات شناور و سایر اموال دریایی ……………………………………………………… 71

3-5-2-2 پرداخت جهت نجات محیط‎زیست دریایی یا تلاش جهت آن …………………………. 74

3-5-2-3 اجرت نجات جان انسان …………………………………………………………………………….. 77

3-5-2-3-1 نجات جان انسان همراه با نجات اموال دریایی و یا محیط زیست دریایی …… 78

3-5-2-3-2 نجات انسان بدون نجات اموال دریایی و یا محیط زیست دریایی ……………… 79

 

فصل چهارم : آثار قرارداد نجات دریایی ………………………………………………………… 81

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

4-1 محدوده اثر قرارداد نجات دریایی و شروط آن در ارتباط با اصل آزادی قراردادها …………… 82

4-2 مسؤولیت‎ها و حقوق مالک و فرمانده شناور یا مالک سایر اموال (نجات‎یافتگان) ……………. 83

4-2-1 مسؤولیت‎ها و وظایف مالک و فرمانده شناور یا مالک سایر اموال ………………………….. 83

4-2-2 حقوق مالک و فرمانده شناور یا مالک سایر اموال ………………………………………………… 85

4-3 مسؤولیت‎ها و حقوق نجات‎دهنده …………………………………………………………………………….. 87

4-3-1 مسؤولیت‎ها و وظایف نجات‎دهنده …………………………………………………………………….. 87

4-3-2 حقوق نجات‎دهنده …………………………………………………………………………………………… 90

4-3-2-1 اشخاص واجد استحقاق جهت اخذ مطالبه پرداخت ناشی از عملیات نجات ………… 90

4-3-2-2 حقوق ممتاز دریایی ……………………………………………………………………………………… 92

4-3-2-2-1 جایگاه حقوق ممتازه در قانون ایران و کنوانسیون‎های مربوطه ………………………. 92

4-3-2-2-2شمول غرامت ویژه در حقوق ممتازه ناشی از مطالبات نجات ………………………… 94

4-3-2-2-3 شمول حقوق ممتازه …………………………………………………………………………….. 95

4-3-2-2-3-1 کشتی ………………………………………………………………………………………….. 95

4-3-2-2-3-2 کرایه حمل در سفری که این حق ایجاد شده ………………………………………. 96

4-3-2-2-3-3 ملحقات کشتی و کرایه حمل که از شروع سفر ایجادشده ……………………… 96

4-3-2-2-4 تقدم حقوق ممتاز نسبت به یکدیگر …………………………………………………………. 97

4-3-2-2-5 ماهیت حقوق ممتاز ………………………………………………………………………………. 99

4-3-2-2-6 نحوه اجرای حق ممتاز در خصوص پرداخت ناشی از نجات و   مرور زمان …….. 100

4-3-2-2-6-1 دعوا علیه شیء یا دعوا علیه شخص و اجرای حقوق ممتاز دریایی ………….. 101

4-3-2-2-6-2 مرور زمان در خصوص حقوق ممتاز و دعوای مربوط به عملیات نجات  …. 105

فصل پنجم : تعدیل قرارداد نجات دریایی و تعیین قانون

حاکم بر تعهدات قراردادی …………………………………………………………… 107

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 108

5-1 ابطال و تعدیل قرارداد  …………………………………………………………………………………………… 108

5-1-1 مفهوم ابطال قرارداد …………………………………………………………………………………………. 108

5-1-2 مفهوم تعدیل قرارداد و اقسام آن ……………………………………………………………………….. 107

5-1-3 موارد ابطال و تعدیل قرارداد نجات دریایی …………………………………………………………. 109

5-1-3-1 رضا حاصل شده در اثر حیله یا خدعه یا اغفال …………………………………………….. 110

5-1-3-2 ناعادلانه بودن قرارداد نجات دریایی …………………………………………………………… 110

5-1-3-3 عدم رعایت تعادل عوضین به میزان زیاد ……………………………………………………… 112

5-2 تعیین قانون حاکم بر تعهدات ناشی از قرارداد نجات دریایی ……………………………………….. 112