1-1- بیان مسئله……………………………………… 2

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق………………………… 5

1-3- اهداف تحقیق……………………………….. 5

2-1-تعریف مفاهیم……………………………….. 7

فصل دوم :ادبیات تحقیق

2-1-1-تعریف رفتار نابهنجار………………………………. 7

2-1-2-تعریف نظری ناهنجاری اجتماعی محقق…………. 12

2-1-3-رفتار ترافیکی……………………………….. 12

2-1-4-تعریف عابرین پیاده……………………………… 12

2-1-5-تعریف عملی ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده………… 12

2-2-سوابق تجربی……………………………….. 14

2-2- 1-پیشینة داخلی……………………………….. 14

2-2-2- پیشینة خارجی……………………………….. 22

2-2- 3- نقد و بررسی پیشینه ها……………………………… 33

فصل سوم:مبانی نظری

3-1-مقدمه………………………………. 38

3-2-نظریات مربوط به ویژگی های شخصیتی…………………… 40

3-2-1-نظریه انتخاب عقلانی……………………………….. 40

3-2-2-نظریه رشد اخلاقی……………………………….. 44

3-2-3-نظریه اجتماعی_فرهنگی……………………………….. 45

3-2-4-نظریه دینداری……………………………….. 46

3-2-5-نظریه نیاز………………………………. 47

3-3-نظریات مربوط به ویژگی های موقعیتی……………………… 48

3-3-1-نظریه اعتماد اجتماعی……………………………….. 48

3-3-2- نظریه یادگیری اجتماعی……………………………….. 50

3-3-3-نظریه همنوایی……………………………….. 52

3-3-4-نظریه كنش متقابل اجتماعى…………………………… 53

3-4-نظریات مربوط به ویژگی های ساختاری…………………. 55

3-4-1- نظریه‌ی فشار عمومی……………………………….. 55

3-4-2-نظریه كنترل اجتماعى……………………………….. 57

3-5- چارچوب نظری……………………………….. 59

3-7-فرضیات تحقیق……………………………….. 64

فصل چهارم:روش تحقیق

4-1-مقدمه………………………………. 66

4-2-نوع تحقیق……………………………….. 66

4-3-جامعه آماری……………………………….. 66

4-4-واحد نمونه………………………………. 66

4-5- حجم نمونه………………………………. 66

4-6-روش نمونه گیری……………………………….. 67

4-7-روش جمع آوری اطلاعات………………………………. 69

4-8-تعریف عملیاتی متغیرها و شیوه ی سنجش آنها………. 69

4-8-1- متغیر وابسته………………………………. 69

4-8-2-متغیرهای مستقل………………………………. 72

4-9- روایی……………………………….. 81

4- 10- پایایی……………………………….. 83

4-11- شیوه ی تجزیه و تحلیل داده ها………………… 84

4-11-1-آماره های توصیفی……………………………….. 84

4-11-2-آزمون نرمال بودن………………………………. 85

4-11-3-آمار استنباطی……………………………….. 87

فصل پنجم:یافته ها

5-1-مقدمه………………………………. 90

5-2-ویژگی های پاسخگویان………………………………. 90

5-3-آماره های توصیفی ابعاد دوگانه ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده ( متغیر وابسته)…..95

5-4-آماره های توصیفی ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده ( متغیر وابسته)…….96

5-5-آماره های توصیفی متغیر های مستقل در میان عابرین پیاده و آزمون مقایسة میانگینها……97

5-6-سنجش همبستگی میان متغیرهای مستقل با ابعاد ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده…..98

5-7-همبستگی میان متغیرهای مستقل و وابسته پژوهش…………..101

5-8-تحلیل رگرسیون لجستیک  عوامل موثر بر رفتار ناهنجار ترافیکی عابرین پیاده……102

5-9-تحلیل رگرسیون چندگانه عوامل موثر بر ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده…………104

5-10- تحلیل مسیر………………………………. 107

5-10-1-مراحل انجام تحلیل مسیر………………………. 107

5-10-2- مدل علی مسیر………………………………. 109

فصل ششم:بحث و نتیجه گیری

6-1-بحث………………………………… 111

6-1-1- بحث پیرامون ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده…………….. 111

6-1-2- بحث پیرامون عوامل تأثیرگذار بر ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده…….112

6-2- راهکارها……………………………… 117

6-3- محدودیتها……………………………… 118

6-4- پیشنهادهای پژوهشی……………………… 118

منابع و مآخذ………………………………. 120

چکیده:

مطالعه حاضر به منظور تعیین چگونگی نگرش و عملکرد عابرین پیاده و همچنین بررسی عوامل مؤثر بر رفتار ناهنجار ترافیکی عابرین پیاده درشهر مشهد انجام گرفت.روش تحقیق پیمایشی و جامعه هدف،کلیه عابرین پیاده در معابر مناطق مختلف شهر مشهد بوده است.روش نمونه گیری، تصادفی و خوشه ای از تمام مناطق شهر بوده و حجم نمونه مورد نیاز 240 نفر تعیین گردید. نتایج نشان داد بین جنسیت ، سن، وضع تاهل ،منزلت شغلی،تحصیلات و در آمد با ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده تفاوت معنادار وجود ندارد اما منطقه سکونت ارتباط معنادار با ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده دارد.نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه(روش گام به گام) نشان داد که فقط 5 متغیر(خویشتن داری،رضایت از امکانات ترافیکی،جمع گرایی،دینداری و همنوایی) از 9 متغیر مستقل(خویشتن داری،رضایت از امکانات ترافیکی،جمع گرایی،دینداری ، همنوایی،اعتماد اجتماعی،کنترل اجتماعی،محرومیت اجتماعی وپایگاه اجتماعی –اقتصادی)وارد مدل رگرسیونی شدند.بنابراین با افزایش نرخ خویشتن داری،جمع گرایی،دینداری و رضایت از امکانات ترافیکی،ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده کاهش می یابد در حالیکه با افزایش همنوایی ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده افزایش می یابد.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- بیان مسأله

تصادفات یکی از بزرگ ترین مشکلات سلامتی عمومی در جهان است. به طوریكه سالانه جان 147000 نفر را در جهان می گیرد و 50000000 نفر در جهان مصدوم می شوند(سازمان سلامت جهان،2009)ایران نیز از این امر مستثنی نیست و به عنوان یكی از كشورهایی كه دارای بیشترین موارد تصادف و مرگ و میر ناشی از آن است معرفی شده و طی تخمین های موجود ، از هر 100000 نفر جمعیت 40 نفر در حوادث ترافیكی از بین میروند(طبیبی و هاشمیان،1390).

  آمارهای موجود و تحقیقات انجام شده نشان دادند که میزان تصادفات عابر پیاده ( تلفات و جراحات) در سال های اخیر، بخش قابل توجهی از تصادفات رانندگی را به خود اختصاص داده است .بطوریکه حدود 33%تصادفات جهان مربوط به عابرین پیاده می باشد(ژو،2011) در سال 2003 بیش از 290,000نفر درتصادفات بریتانیا کشته شده اند که 36,405 نفر آن عابر پیاده بوده است (آمار سازمان حمل ونقل بریتانیا،2004). تحقیق مارتین وجانسون درلندن حاکی است که عابرین پیاده حدود یک چهارم کشته شدگان در تصادفات خیابانی را تشکیل می دهند (مارتین وجانسون،2006).در سال 2007 سازمان ترافیک در چین آمار عابرین پیاده کشته شده در جاده ها  را 25.85%اعلام کرد. در اسرائیل نیز33% تلفات جاده ای عابرین پیاده بودند(روزنبلوم،2009). تحقیات انجام شده در سال های اخیر در ایران نیز نشان داده اند که بیش از 30 درصد تصادفات و نیز 23 درصد تلفات رانندگی را عابران پیاده تشكیل می دهند (یعقوبی،1379 ؛پاک گوهر،1388؛طبیبی و هاشمیان،1390؛صفارزاده و همکاران،1390؛حسن پور،1390).بر اساس آمارهای معاونت راهنمائی و رانندگی نیروی انتظامی ،مجموع آمار تلفات حوادث رانندگی در شش ماه اول سال 1391 ،11201 اعلام شده است که 2/12 درصد کل تلفات حوادث رانندگی شش ماه نخست ،عابرین  پیاده بودند.صدمات وارده به عابرین پیاده و حتی مرگ و میر آن ها در محیط های شهری تمامی دنیا را شامل می شود.عابرین پیاده در 15% تصادفات شهری در دنیامقصر می باشند،جالب آنکه نزدیک به 50 درصد این مقدار مرگ و میر در حاشیه محل های مخصوص عبور عابرین پیاده (خط کشی عابرین)اتفاق می افتد(رضا پور،1389). لذا چند وقتی است که به صورتی جدی در کشورهای اروپایی و امریکایی تصمیم به رفع این معضل.گرفته شده است.در ایران نیز با توجه به آمار تصادفات و تلفات عابرین پیاده، اهمیت این مسئله روشن است.شهر مشهد نیز با توجه به جمعیت آن از این امر مستثنی نیست.به گزارش بهروان(1392)15 درصد عابرین پیاده در مشهد،تاکنون به عنوان عابر پیاده درون شهر تصادف کرده اند.

به طور کلی مهمترین عامل بروز تصادفات، عامل انسانی است.به بیان دیگر عامل انسانی در 90 تا 95% رخدادهای ترافیکی به تنهایی یا به همراه عوامل دیگر مسئول شناخته شده اند(آیتی،1371 ؛ فرجی و منجمی،1380؛ سوری ،1384؛ وهاب زاده، 1387؛پاک گوهر،1388؛ آراسته و همکاران،1390).بیشترین درصد درباره تأثیر عوامل انسانی(64.5 درصد) در بروز و شدت تصادفات ، مربوط به بی توجهی به مقررات می باشد(پاک گوهر،1388).64.6 درصد کسانی که تجربه تصادف به عنوان عابر پیاده را داشتند،اظهار کردند که می توانستند با رعایت مقررات از این پیشآمد جلوگیری کنند (بهروان،1392).بنابراین این موضوع رعایت قوانین مربوط به عابران پیاده از جمله توجه به چراغ راهنما،‌ عبور از خط کشی عابر پیاده و پل های عابر را دو چندان می‌کند.

   اکثر تحقیقاتی که در استانهای مختلف ازجمله خراسان رضوی انجام شده است ، تأثیر یک علت را در تبیین ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده مورد بررسی قرار داده اند.به عنوان مثال بهروان(1392) و طبیبی و هاشمیان(1390)نگرش و چگونگی تفکر عابرین  پیاده را سنجیده اند،چرا که  بسیاری از نظریه پردازان معتقدند نگرش که از طریق یادگیری ایجاد می شود،  بهترین پیش بینی کننده ی رفتار است(باندورا،1977؛پیاژه، میلر و دالرد،1950؛ روزنتال و زیمرمن 1977شولتز، 1386).  در حالیکه نتایج برخی از تحقیقات انجام شده نشان داده است که با وجود نگرش مثبت عابرین پیاده در زمینه رعایت مقررات ترافیکی،رفتار آن ها اینگونه نیست(هلاکوئی نائینی و مرادی،1385).تحقیقات بسیار دیگر نیز در زمینه مهندسی ترافیک مربوط به عابرین پیاده انجام شده است(صفارزاده، محمود؛ حسن پور، شهاب ؛ عبدی،علی،1390؛صفارزاده، محمود ؛ابوالحسن نژاد، وحیدو میرزا بروجردیان،امین ،1387؛حسن پور ، شهاب ؛ میربها، بابك ؛ زنگانه رنجبر،پوریا،1391)، شاید بهتر است بگوییم ترکیبی از این‌‌ عوامل در کنار یکدیگر می تواند به شكل بهتری  ما را در تحلیلمان یاری كند.

بنابراین  با توجه به تحقیقات انجام شده در زمینه عابرین پیاده می توان دریافت که وارسی تركیب های متفاوت از تبیین كننده های گوناگون بهترین تحلیل جامعه شناختی را نشان می دهد.مجموعه و سلسله ای از علّت های فردی،اجتماعی و موقعیتی در کنار یکدیگر باعث ایجاد تلفات و تصادفات عابرین پیاده شده اند و سنجش یک علت به تنهایی کافی نیست، به عنوان مثال علاوه بر جامعه پذیری افراد در زمینه ترافیک،کنترل اجتماعی نیز برای الزام عابرین پیاده به رعایت ضوابط و مقررات ترافیکی ضروری به نظر می رسد (هومنز،1985 ؛هیرشی ،1969؛ ریکلس ،1973).

با توجه به این وضعیت ، مطالعه حاضربا هدف بررسی و تعیین عوامل جامعه شناختی مؤثر بر ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده در شهر مشهد صورت گرفته است.تا شاید از این طریق بتوان به نحو بهتر و هدفمند تری برنامه هایی را طراحی و اجرا نمود و در نهایت نگرش و رفتار عابرین پیاده را در زمینه رعایت قوانین ترافیکی ارتقا بخشید.

با توجه به موارد مطرح شده مطالعه حاضر درصدد پاسخگویی به سؤالات اصلی زیر است:

1- میزان ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده در شهر مشهد چقدر است؟

2- عوامل جامعه شناختی مؤثر برناهنجار ی ترافیکی عابرین پیاده کدامند؟

2-1- ضرورت و اهمیت تحقیق

زندگی مدنی و اجتماعی در شهرهای بزرگ، پیشرفته و پیچیده، بدون رعایت مقررات و نظم امكان پذیر نیست. رفتارهای ترافیکی همانگونه که می تواند نظم را در شهرها برقرار کند و موجب آسایش افراد جامعه گردد، می تواند موجب بروز صدمات جبران ناپذیری در زندگی  افراد شود. كم توجهی به رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی در بین افراد جامعه از جمله ناهنجاری هایی است كه  به صورت روزمره در سطح خیابا نها و بزرگراه های داخل شهر، جاد ه ها و آزادراه های بین شهری مشاهده می شود و این کم توجهی به مقررات اگر  با افزایش روزافزون جمعیت و اتومبیل ها پیش برود ،فاجعه است. بنابراین نظم ترافیکی به خصوص در شهرهای بزرگی چون مشهد یک نیاز اجتماعی است و یافتن مسیر توسعه این نیازاجتماعی ،كاركردهای مثبتی را به دنبال خواهد داشت.

انجام پژوهش هایی که انضباط ترافیکی افراد یک جامعه را نشان دهد و علت تخلف یا ناهنجاری رفتار های ترافیکی آن ها را بیان کند، بسیار مفید است چرا که  می تواند با ارائه راه کارهایی به بهبود نظم ترافیکی افراد در شهرها کمک کند و منجر به نظم اجتماعی مطلوب در جامعه شود.