مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….16 الف : مبانی نظری   ……………………………………………………………………………………………………………………….16 توانمندسازی……………………………………………………………………………………………………………………………….16     حوزه‌های‌ توانمندسازی‌ ……………………………………………………………………………………………………………………17  توانمندسازی‌ در حوزه‌ فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………17  حوزه‌ قابلیت‌های‌ افراد……………………………………………………………………………………………………………………19  ا‌لف ) قابلیت‌های شناختی‌ ………………………………………………………………………………………………………………..19  ب) قابلیت‌های‌ افراد در بعد فنی‌ و شبه‌ فنی…………………………………………………………………………………………20      ساماندهی‌ افراد و ایجاد تشکل………………………………………………………………………………………………………20 رویکردهای‌ توانمندسازی‌ ………………………………………………………………………………………………………….20 توانمندسازی زنان…………………………………………………………………………………………………………………..21         روش­های توانمندسازی زنان………………………………………………………………………………………………………24        عوامل توانمندساز زنان سرپرست خانوار………………………………………………………………………………………..25       آموزش و مهارت آموزی…………………………………………………………………………………………………………25             طرح های درآمدزایی و وام………………………………………………………………………………………………………26    چارچوب نظری توانمندسازی زنان………………………………………………………………………………………………28  کارآفرینی…………………………………………………………………………………………………………………………31        تعریف کارآفرینی ………………………………………………………………………………………………………………..33         سابقه کارآفرینی در دنیا …………………………………………………………………………………………………………34            سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی……………………………………………………………………………………………………35         سابقه کارآفرینی در ایران………………………………………………………………………………………………………..36       ضرورت و اهمیت کارآفرینی……………………………………………………………………………………………………37       دیدگاه ها و رویکردهای کارآفرینی…………………………………………………………………………………………….39      آموزش کارآفرینی ………………………………………………………………………………………………………………41    ضرورت، اهمیت و جایگاه آموزش کارآفرینی…………………………………………………………………………………41         سابقه آموزش کارآفرینی…………………………………………………………………………………………………………42     مطالعات مرتبط با آموزش کارآفرینی……………………………………………………………………………………………43       اهداف آموزش کارآفرینی ………………………………………………………………………………………………………45       هیجان …………………………………………………………………………………………………………………………….47         اجزای هیجان……………………………………………………………………………………………………………………………….49      تاریخچه هیجان……………………………………………………………………………………………………………………………..50     وظایف هیجان‌ها  …………………………………………………………………………………………………………………………50            چهار هیجان اساسی………………………………………………………………………………………………………………………..53        ماهیت هیجان…………………………………………………………………………………………………………………………………………56     واکنشهای فیزیولوژیک هیجان……………………………………………………………………………………………………………………….57             ب : پیشینه ی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………59 تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………………………………………………..59   تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………………………………………….62 جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………….76   فصل سوم: روش شناسی پژوهش

روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………79 جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………..79 نمونه مورد مطالعه ………………………………………………………………………………………………………………………….79 ویژگیهای جمعیت مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………………………80 ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………………………… 84 ابعاد پرسشنامه توانمندسازی………………………………………………………………………………………………………………85 اعتبارو پایایی ابزار گردآوری پژوهش:……………………………………………………………………………………………………..86 روش اجرای پژوهش: پروتکل آموزشی مشاوره گروهی تنظیم هیجانی و کارآفرینی………………………………………………………. 87 روش تجزیه و تحلیل آماری داده ………………………………………………………………………………………………………..88 ملاحظات اخلاقی…………………………………………………………………………………………………………………………..88    

فصل چهارم: تحلیل داده ها

بخش اول:یافته های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………90

بخش دوم:یافته های استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………91

سوال اصلی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………..91 سوالات فرعی………………………………………………………………………………………………………………………………. 93

سوال اول: آیا مشاوره گروهی تنظیم هیجانی و کارآفرینی بر بعد اثر گذاری توانمند سازی زنان سرپرست تاثیر دارد؟………………93   سوال 2)آیا مشاوره گروهی تنظیم هیجانی و کارآفرینی بر بعد معناداری توانمند سازی زنان سرپرست تاثیر  دارد؟………………94

دارد؟سوال سوم)آیا مشاوره گروهی تنظیم هیجانی و کارآفرینی بر بعد انتخاب توانمند سازی زنان سرپرست تاثیر دارد؟……..96

سوال چهارم)آیا مشاوره گروهی تنظیم هیجانی و کارآفرینی بر بعد شایستگی توانمند سازی زنان سرپرست تاثیر دارد؟………..97

فصل پنجم :بحث و نتیجه گیری

خلاصه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………100

بحث وتبیین یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..102

محدودیت های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………105 پیشنهاد های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………….106

الف) پیشنهادات پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………………106

ب) پیشنهادات کاربردی ………………………………………………………………………………………………………………..106

‌منابع و ماخذفارسی……………………………………………………………………………………………………………………….107

منابع و ماخذ انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………….109

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………………..112

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………….114

مقدمه

توانمندسازی[1] بی گمان یکی از مهم ترین وظایف دولت ها محسوب می شود. در کشورهای مختلف جهان بخش عظیمی از تحقیقات و منابع مصروف این حقیقت می شود که شهروند مطلوب برای جامعه باید دارای چه خصوصیاتی باشد و چگونه می توان این صفات و ویژگی ها را در اقشار مختلف جامعه توسعه داد.

یکی از چالشهای اصلی سازمانهای حمایتی از جمله کمیته امداد امام خمینی(ره) این است که فعالیت بخش های گوناگون سیستم را به گونه ای طراحی کنند که بتوانند در دنیای پرتحول امروز، توانمندسازی زنان را افزایش داده، با هماهنگی یکدیگر و با بهره مندی از ابزار آموزش و پژوهش، گامهای مؤثری را در این راستا بردارند. در حال حاضر، بسیاری از تلا شهایی که در زمینه توانمندسازی زنان جویای کار صورت میگیرد، با عدم موفقیت روبه رو است؛ زیرا تولید فکر و خلاقیت، هماهنگی با این تغییرات و ایجاد تغییرات نو، نیاز به توانمندی ویژه ای در حیطه های گوناگون، با استفاده از آموزش های خاص دارد و بهره مندی از آ نها منجر به بهبود مستمر عملکرد، ارتقای صلاحیت، تغییر در رفتار و در نهایت توانمندسازی این زنان می شود.

شرایط اقتصادی ایران و گذر از مرحله ی اقتصاد تک محصولی، ضرورت بستر دیگری را ایجاد نموده است که در درون خود شرایط بهر ه مندی از منابع طبیعی، انسانی، تولیدی و خدماتی در بخش های مختلف اقتصادی را فراهم می سازد. تجارب کشورها حاکی از آن است که اکثر آن ها به منظور توسعه اقتصادی و نیز برون رفت از بحران های اقتصادی، تلاش نموده اند آمادگی های شغلی را در زنان برای ورود به بازار کار از طریق ارایه آموز شهای روان شناختی و ایجاد مهارت های کسب و کار در اولویت برنامه های خود قرار داده، فضای مناسبی را برای توسعه آن ایجاد کنند و در کنار آن به تقویت نقش زنان در مهارت های کسب و کار و فعالیت های کارآفرینی بپردازند(احمدپور داریانی، 1380).

بنابراین، به منظور توانمندسازی زنان، می بایست شیوه هایی را برای کشف شایستگی آن ها به منظور توسعه توانمندی ها و به حداکثر رساندن فرصت ها ایجاد نمود که در این میان استفاده از آموزش های روان شناختی و کارآفرینی جهت توانمندسازی آنان از اهمیت خاصی برخوردار است که می بایست مورد توجه ارگان های اجرایی(دولتی) مرتبط با امور زنان قرار گیرد. علاوه بر این، به  فرآیند توانمندسازی زنان، می بایست به صورت بنیادین و با توجه به منابع موجود در کشور نگریست. توانمندسازی از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فرآیندی است مشتمل بر آگاهسازی اجتماعات به منظور شناخت وضعیت موجود، حذف محدودیتها و موانع، بهره گیری از منابع و ظرفیت های موجود در جوامع از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جهت مدیریت مؤثر آنان بر تلا شها و تصمیم گیری ها برای بهبود شرایط زندگی خود(طباطبایی،1384).

از جمله اقداماتی که می تواند منجر به توانمندی شود، آموزش به زنان  فواید توانمندسازی، آگاهی جنسیتی، کسب شایستگی و اطمینان، بکار بستن دانش و مهارت مناسب است . در جامعه امروز آگاهی جنسیتی، منجر به فعالیت هایی می شود که به زنان قدرت بیشتری می دهد . کارآفرینی و تنظیم هیجانات وآگاهی کامل از حقوق به عنوان وسیله توانمندسازی، از جانب زنان و حتی مردان پذیرفته شده است.

لازمه توانمندسازی زنان ارائه آموزشهای لازم بویژه در زمینه کارآفرینی و تنظیم هیجانات و احساسات می باشد که سرلوحه این پژوهش در نهاد کمیته امداد امام خمینی(ره) قرار گرفته است. گستره ی فعالیت این نهاد در جهت خدمت رسانی به اقشار آسیب پذیر جامعه، به ویژه زنان سرپرست خانوار، وسیع است. این نهاد مانند سازمانهای دولتی، به ارایه ی خدمات و حمایت هایی همچون مددکاری اجتماعی، روانشناسی، مشاوره، بازتوانی، مالی، آموزشی، بهداشتی و تأمین مسکن زنان سرپرست خانوار می پردازد.

بیان مسئله:

توانمندسازی زنان فرآیندی است که به وسیله آن زنان برای سازماندهی خودشان توانمند می شوند و اعتماد به نفس خود را افزایش می دهند و از حقوق خود برای انتخاب مستقل وکنترل بر منابع، که منجربه از بین رفتن جایگاه فرودستی ایشان می گردد دفاع می کنند)مالهاترا،2002). توانمندسازی به معنای تفویض و یا اعطای قدرت به کسی است(کانگر و کانونگو[2]،1988) و به فر آیند تأثیرگذاری بر رویدادها و نتایجی که برای یک فرد یا یک گروه اهمیت دارد اشاره دارد.در اثر توانمندسازی، فرد به افزایش میزان اثربخشی خود اعتقاد پیدا می کند. توانمندسازی یک حالت شخصیتی نیست بلکه یک فرآیند پویاست که عقاید فرد درباره ارتباط شخص  محیط را منعکس می کند(میشرا[3] و اسپریزر ،1998). پس مزایای واقعی توانمندسازی احساس نخواهد شد مگر اینکه ابتدا زنان خودشان را توانمند ادراک نمایند(سیگال و گاردنر[4]،1999).

هم چنین اگبومه[5](2001) توانمندسازی را به معنای دستیابی بیشتر زنان به منابع و کنترل بر زندگی خود می داند که موجب احساس استقلال و اعتماد به نفس بیشتری در آن ها می شود. این فرآیند موجب افزایش عزت نفس زنان می گردد به این معنا که موجب بهبود تصویری میشود که زنان از خودشان می بینند.

زنان سرست خانوار از جمله گروهها و اقشاری است که به توانمندسازی نیاز دارد.  در این نوع خانوار ها نان آور این واحدها زنی است که یا شوهرش را از دست داده ، یا طلاق گرفته و یا شوهرش متواری و یا از کار افتاده است. این زنان که از معلوماتی کم و فقری شدید در رنجند علاوه بر درآمدی که از طریق کارهای موسمی و کم دستمزد به دست می آورند از کمک دولت یا بنیادهای دیگر نیز برخوردارند که بسیار ناکافی به نظر میرسد. زنان بیوه بهره بسیار کمی از منابع توسعه داشته اند هر چند که نیمی از جمعیت دنیا را تشکیل میدهند. درکشورهای غیرصنعتی و درحال توسعه به دلیل محدودیت منابع و حاکمیت اندیشه های تبعیض آمیز؛ در مواردی که زنان علاوه بر انجام وظایف سنتی که نابرابری جنسیتی را به میان میآورد نقش اداره خانواده و تأمین معیشت آن را نیز برعهده دارند، این تفاوت بارزتر است. وجود نابرابری فوق علاوه بر تحمیل فشار و شرایط دشوار به زنان، منجر به کاهش آشکار سطح زندگی اعضای خانوار نیز می شود. به این ترتیب با ورود به مقوله فقر، نیاز به مداخله سیاست گذاران و سازمان های حمایتی مطرح می شود بنابراین توجه به رویکرد جنسیتی در برنامه ریزی های توسعه با هدف ارتقا توانمندی های زنان، ارایه اطلاعات و آمارهای جنسیتی با توجه به گروه بندی های مختلف زنان ضروری به نظر می رسد(کتابی و فرخی،1382).

پژوهش ها بیانگر اهمیت آموزش و مشاوره گروهی در اجرای نقشه های توانمندسازی به عنوان یک چرخه و نه یک فرآیند خطی است. کار[6](2003) درادبیات مشاوره این توافق وجود دارد که کاربست اصول توانمندسازی در کار با زنان مفید است.نتایج یک فراتحلیلی روی40 پژوهش نشان داد که توانمندسازی زنان و مادران عمل کرد اجتماعی و سلامت روان شناختی آنان را بهبود می بخشد. به عبارتی خود اشتغالی زنان به توانمندسازی اقتصادی آنان انجامیده و از وابستگی آنان به مردان و سازمان های حمایتی کاسته و از آسیب پذیری آنان می کاهد. توانمندسازی روان شناختی زنان به ارتقاء کیفیت نقش مادرانه آنان انجامیده و از پریشانی های روانشناختی خانواده می کاهد (دیویس[7] ،2011) و سرانجام مشارکت فعال زنان در محیط شغلی به افزایش اقتدار شخصی، بین فردی آنان منتهی می شود(الماله[8]،1993).

اشتغال[9] و کارآفرینی[10] اثرات بسیار مثبتی بر روحیه و رفتار انسان دارد . این اثرات مثبت را می توان در مواردی چون اجتماعی شدن، کسب ساختار کلی برای ز ندگی و رشد شخصیت برشمرد. د اشتن شغل یا فعالیت مثبت در اجتماع بر ای تمامی افر اد به ویژه ز نان سرپرست خانو اده با رشد مهارت ها، ایجاد یک چارچوب زمان بندی شده منظم برای زندگی، تعامل اجتماعی، کسب دستمزد ، هویت فردی ، شغلی ، جایگاه اقتصادی و اجتماعی همر اه است . نداشتن یا از دادن شغل، اثرات بسیار منفی بر روحیه و رفتار انسان ها دارد . از دست دادن درآمد باعث ایجاد تغییرات غم انگیزی در شیوه و گذران زندگی انسان ها می شود . برای بسیاری از مردم، به ویژه زنان سرپرست خانواده، از دست دادن یا نداشتن شغل به معنای از دست د ادن خانه و کاشانه و سایر دارایی های با ارزش آن ها است . موقعیت خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و عزت نفس آن ها به طور منفی تحت تأثیر چنین شرایط نامطلوبی قرار می گیرد. از آن جا که زنان سرپرست خانواده با شرایط پرنوسان و غیرثابتی مواجه هستند نسبت به توانایی ها، قابلیت ها و مهارت های خود تردید می کنند .در نتیجه، بیکاری این قشر آسیب پذیر سبب بروز تغییراتی در طرز تفکر، سبک زندگی روزانه، کاهش اعتماد به نفس و افز ایش بیماری های جسمی و روانی آن ها می شود. علائم و نشانه های چنین مشکلاتی اغلب بلافاصله یا یک سال پس از جدایی از همسر و نداشتن شغل و درآمد درمیان زنان سرپرست خانواده مشاهده شده است(آیمن[11]،1995).