فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        صفحه

مقدمه……………………………………………………………………………………….. 1

ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………….. 1

اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….. 2

پرسشهای تحقیق……………………………………………………………………………. 3

فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………3

پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………….. 3

روش تحقیق………………………………………………………………………………… 3

فصل اول:مفاهیم،مبانی،پیشینه ودرآمدی برحکمت یابی تأثیرجنسیت دردیه و قصاص…… 4

مبحث اول:مفاهیم و مبانی………………………………………………………………….. 6

گفتار نخست:واژه شناسی…………………………………………………………………… 6

الف:دیه……………………………………………………………………………………… 6

ب:قصاص………………………………………………………………………………….. 9

ج:جنسیت…………………………………………………………………………………… 10

د:ارش………………………………………………………………………………………. 11

هـ:حکومت…………………………………………………………………………………. 13

گفتاردوم:مبانی شرعی دیه و قصاص………………………………………………………. 15

الف:مبانی قصاص درآیات و روایات………………………………………………………. 15

1.مبانی قرآنی قصاص…………………………………………………………………….. 15

2.مبانی روایی قصاص…………………………………………………………………….. 23

ب:مبانی دیه درآیات وروایات……………………………………………………………… 24

1.مبانی قرآنی دیه………………………………………………………………………….. 24

2.مبانی روایی دیه…………………………………………………………………………. 26

مبحث دوم:تحولات تاریخی دیه وقصاص………………………………………………….. 29

گفتارنخست:تحولات تاریخی قصاص………………………………………………………. 29

الف:در دوران قبل از اسلام………………………………………………………………… 29

ب: در دوران پس از اسلام…………………………………………………………………. 35

گفتاردوم:تحولات تاریخی دیه………………………………………………………………. 37

الف:در دوران قبل از اسلام………………………………………………………………… 37

ب: در دوران پس از اسلام…………………………………………………………………. 39

مبحث سوم:درآمدی برحکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه و قصاص……………………….. 43

گفتار نخست:حکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه…………………………………………….. 44

الف:دیدگاهها ورویکردها………………………………………………………………….. 44

ب:تحلیل ها و ارزیابی ها………………………………………………………………….. 49

گفتاردوم:حکمت یابی تأثیر جنسیت در قصاص……………………………………………. 55

الف:دیدگاهها و رویکردها………………………………………………………………….. 55

ب:تحلیل ها و ارزیابی ها………………………………………………………………….. 58

فصل دوم:رویکردهای فقهی، حقوقی به تأثیر جنسیت در دیه……………………………… 60

مبحث نخست:رویکردهای فقهی……………………………………………………………. 62

گفتارنخست:رویکرد مشهور فقهاء و دیدگاه غیرمشهور…………………………………… 62

الف:تشریح دیدگاهها………………………………………………………………………… 62

ب:ادله استنادی……………………………………………………………………………… 69

مبحث دوم: رویکرد حقوقی به تأثیر جنسیت در دیه……………………………………….. 86

فصل سوم: رویکردهای فقهی و حقوقی به تأثیر جنسیت در قصاص……………………… 90

مبحث نخست: رویکردهای فقهی…………………………………………………………… 92

مبحث دوم: رویکرد حقوقی تأثیر جنسیت در قصاص……………………………………… 97

مبحث سوم:درآمدی بر تأثیر جنسیت قاتل و مقتول………………………………………… 106

گفتار نخست:تأثیر جنسیت قاتل…………………………………………………………….. 107

گفتار دوم: تأثیر جنسیت مقتول…………………………………………………………….. 114

الف:قتل زن توسط مرد…………………………………………………………………….. 114

ب: قتل مرد توسط زن……………………………………………………………………… 118

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………. 120

پیشنهادات…………………………………………………………………………………… 122

منابع:……………………………………………………………………………………….. 123

کتابهای فارسی……………………………………………………………………………… 123

کتابهای عربی………………………………………………………………………………. 125

مقالات و پایان نامه ها……………………………………………………………………… 127

چکیده:
     دیه یكى از انواع مجازاتی است كه ضرر و زیان ناشی از فقدان فرد را جبران می کند و به عنوان جریمه بر مجرم اعمال مى‏شود و به این دلیل نقش بازدارنده دارد. یکی از مباحث مطرح در بحث دیه، تعیین مقدار و تفاوت دیه زن و مرد در فقه اسلامی و به ویژه فقه شیعه و بررسی نظرات جدید است. این گفتمان بیشتر ناظر به قوانین کشوری مطرح شده؛ زیرا طبق ماده 300 قانون مجازات اسلامى جمهوری اسلامی ایران، دیه قتل زن مسلمان، خواه عمدى و خواه غیر عمدى نصف دیه مرد مسلمان تصویب شده است.

 در این باره دو جریان و نظریه وجود دارد: یکی دفاع از نظریه مشهور میان فقهاست که مبنای تعیین قیمت دیه را بر اساس روایات نبوی و اهل بیت به شکل معین و خاص می داند. جریان دیگر، مبنای تعیین قیمت دیه را بر اساس کلیت بیان قرآن می داند و مخالف با تعیین دائمی مقدار معین و دائمی از قیمت دیه و مخالف تفاوت میان زن و مرد در خون بها و هزینه آسیبها است و بر آنچه در قرآن بیان شده، تکیه می کند و به نقد روایات رسیده می پردازد. در این باره، نقادان نظر مشهور از روشهای تاریخی و حدیث شناسی و تحلیل ملاک این احکام در روایات سود می جویند تا این نظریه را به چالش بکشند. این تحقیق در مقام اثبات عمومیت نظر قرآن و تثبیت آن است، در آغاز به تفسیر تنها آیه دیه پرداخته و نشان داده شده که مفاد این آیه چه ویژگی هایی دارد و چرا قرآن خصوصیات حکم را تعیین نکرده، و آیات دیگری که مؤید این آیه هستند، و نیز بررسی روایاتِ به ظاهر مخصص حکم پرداخته و این پرسش را مطرح کرده، که آیا این روایات از قبیل تبیین احکامی مانند نماز و روزه است که خصوصیات آن در قرآن بیان نشده و تعیین آن به سنت واگذار شده، یا موضوع دیه و مسائلی از این قبیل، افزون بر این که از قبیل اجمال و تفصیل نیستند، از امور تعبدی هم نیست و ملاکِ احکامش هم مانند نماز و روزه جنبه سِرّی ندارد و استدلال کسانی که به تحلیل روایات پرداخته، قابل نقض و اشکال است. همچنین تلاش گردیده بحث های فراوان انجام شده بین این دو نظریه در این تحقیق بازتاب یابد و ادله موافقان تخصیص و دلایل این تفاوت بحث و بررسی گردد، به این امید که این راه پر چالش تفاوت جنسی با این روش تحقیقی هموار گردد

کلید واژگان : جنسیت ، قصاص ، دیه ،حکومت ، ارش

الف ) مقدّمه:

«زن» كیست؟ زن موجودى است مختار، داراى هوش و آگاهى; موجودى كه شاهكار آفرینش است و خداوند متعال او را آفرید تا نیمى از بار رسالت انسانیت را به دوش گیرد و از آن مهم تر، بار سنگین پرورش و تكثیر نسل و تربیت آن را حمل نماید. اما با وجود این، در طول تاریخ همواره برخوردهاى متفاوتى با او شده است. در كتاب بزرگ تاریخ، صفحات تاریك و روشنى از كردارهاى آدمیان در برخورد با زن، رقم خورده است و در این میان، فقط ادیان راستین الهى، به ویژه اسلام، به احیاى حقوق زن همت گماشته، فطرت انسانى و الهى او را بیدار ساخته و آزادى زن            را از قید وبند جاهلیت به ارمغان آورده اند.

در اسلام، زن از نظر شرافت و حیثیت انسانى با مرد برابر مى باشد، اما نوع حقوق و مجازات آنان با هم تفاوت دارد; یعنى در اسلام تساوى هست، اما تشابه نیست. به عبارت دیگر، اسلام با تساوى موافق و با تشابه مخالف است. همین نگرش اسلام موجب شده است كه مرد و زن حقوق، تكالیف و مجازات هاى متفاوتى داشته باشند.