دکتر غلامحسین عبدالله زاده
دکتر علیرضا خواجه شاهکوهی
تابستان 1393

 

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در مدیریت روستایی در شهرستان جویبار با استفاده از روش تحقیق پیمایشی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل 12654 نفر از سرپرستان خانوار روستایی در شهرستان جویبار بود. با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای 314 نفر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین شد. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود که پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (7/0) سنجیده شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه نیز توسط گروهی از صاحب‌نظران تایید گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم­فزار SPSS انجام شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که 1/47 درصد از پاسخگویان سطح حکمروایی شایسته در روستاها را در حد مناسب و 3/50 درصد سرمایه اجتماعی را در سطح متوسط ارزیابی کرده‌اند. بر اساس ضرایب همبستگی، با گسترش شبکه اجتماعی، اعتماد، آگاهی اجتماعی و شاخص سرمایه اجتماعی کل، میزان قانون­مندی و عدالت‌محوری، مسئولیت­پذیری و پاسخگویی، شفافیت کارآیی و اثربخشی و شاخص حکمروایی شایسته نیز افزایش می­یابد. در کل یافته‌های تحقیق نشان داد که شاخص سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و معنی­داری با شاخص حکمروایی شایسته در مدیریت روستایی در شهرستان جویبار دارد.

 

کلید واژه: مدیریت روستایی، حکمروایی شایسته، سرمایه اجتماعی، شهرستان جویبار.

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه……………………………… 2

1-2- بیان مسئله…………………………. 3

1-3- اهداف تحقیق………………………… 4

1-3-1- هدف کلی………………………….. 4

1-3-2- اهداف ویژه………………………… 4

1-4- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق…………….. 5

1-5- محدوده­های تحقیق……………………… 5

1-6- محدودیت­های تحقیق ……………………. 6

1-7- تعاریف مفهومی……………………….. 6

1-7-1- مدیریت روستایی…………………….. 6

1-7-2- سرمایه اجتماعی…………………….. 6

1-7-3- حکمروایی شایسته……………………. 7

1-7-4- حکمروایی روستایی…………………… 7

1-7-5- حکمروایی شایسته روستایی ……………. 7

1-8- روند اجرایی تحقیق …………………… 7

 

فصل دوم: مبانی نظری و مرور پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه……………………………… 10

2-2- مدیریت روستایی……………………… 10

2-2-1- تعریف، اهمیت و جایگاه مدیریت روستایی…. 10

2-2-2- سیر تاریخی مدیریت روستایی در ایران…… 11

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

 

2-2-3- رویکرد حکمروایی در مدیریت روستایی……. 14

2-2-4- عوامل موثر بر حکمروایی روستایی………. 15

2-3- حکمروایی شایسته در مدیریت روستایی……… 18

2-3-1- تعریف حکمروایی شایسته………………. 18

2-3-2- الگو­های حکمروایی شایسته…………….. 20

2-3-3- مولفه­های حکمروایی شایسته……………. 22

2-3-4- حکمروایی شایسته در توسعه و مدیریت روستایی 25

2-4- سرمایه اجتماعی: کارمایه حکمروایی شایسته… 28

2-4-1- مروری تاریخی بر سرمایه اجتماعی و تحول آن 28

2-4-2- تعریف سرمایه اجتماعی……………….. 29

2-4-3- سطوح و ویژگی­های سرمایه اجتماعی………. 32

2-4-4- ملزومات سرمایه اجتماعی……………… 33

2-4-5- مولفه­های سرمایه اجتماعی…………….. 35

2-4-6- سرمایه اجتماعی در ایران با تاکید بر مناطق روستایی    38

2-5- مروری بر پژوهش‌های پیشین………………. 40

2-5-1- پژوهش­های صورت گرفته داخلی…………… 40

2-5-2- پژوهش­های صورت گرفته خارجی…………… 43

2-6- الگوی نظری تحقیق……………………. 45

 

فصل سوم: روش­شناسی تحقیق

3-1- مقدمه……………………………… 48

3-2- روش تحقیق………………………….. 48

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

 

3-3- روش گرد­آوری اطلاعات………………….. 48

3-3-1- جستجوی کتابخانه­ای و اینترنتی………… 48

3-3-2- مطالعه میدانی…………………….. 49

3-4- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی آن­ها…… 49

3-5- فرضیات تحقیق……………………….. 49

3-6- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات…………… 49

3-7- جامعه آماری مورد پژوهش و حجم نمونه…….. 53

3-8- روش نمونه­گیری………………………. 53

3-9- اعتبار پرسشنامه (روایی)………………. 54

3-10- اعتماد پرسشنامه (پایایی)…………….. 54

3-11- تجزیه و تحلیل داده­ها……………….. 55

3-11-1- آمار توصیفی……………………… 55

3-11-2- آمار استنباطی……………………. 56

3-11-2-1- مقایسه میانگین…………………. 56

3-11-2-2- ضریب همبستگی پیرسون……………… 57

3-12- معرفی منطقه مورد مطالعه……………… 57

 

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

4-1- مقدمه……………………………… 60

4-2- توصیف ویژگی­های پاسخگویان……………… 60

4-2-1- جنسیت……………………………. 60

4-2-2- وضعیت تاهل……………………….. 61

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

 

4-2-3- میزان تحصیلات……………………… 61

4-2-4- شغل……………………………… 61

4-2-5- آمار توصیفی متغیرهای فردی…………… 62

4-2-6- آمار توصیفی متغیرهای اقتصادی………… 62

4-2-7- آمار توصیفی متغیرهای ارتباطی………… 63

4-2-8- آمار توصیفی متغیرهای عضویت در نهادهای محلی 64

4-2-9- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب محل تولد.. 64

4-2-10- تعلق به فامیل غالب در روستا………… 64

4-2-11- عضویت اعضای خانواده در مدیریت روستا…. 65

4-2-12- نوع مالکیت مسکن………………….. 65

4-2-13- مالکیت وسیله حمل و نقل شخصی………… 66

4-2-14- نوع خانواده……………………… 66

4-2-15- محل استقرار خانه…………………. 67

4-2-16- برخورداری از وسیله ارتباطی در خانه….. 67

4-3- رضایت از شرایط زندگی در روستا…………. 68

4-4- توصیف مولفه­های سرمایه اجتماعی…………. 68

4-4-1- مولفه شبکه اجتماعی (عضویت، تعامل و انسجام اجتماعی)   68

4-4-2- مولفه اعتماد……………………… 70

4-4-3- مولفه مشارکت……………………… 70

4-4-4- مولفه آگاهی اجتماعی……………….. 71

4-5- توصیف مولفه‌های حکمروایی شایسته………… 72

4-5-1- مولفه مشارکت­گرایی…………………. 72

4-5-2- مولفه قانون­مندی و عدالت­محوری………… 73

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

 

4-5-3- مولفه مسئولیت­پذیری و پاسخگویی……….. 74

4-5-4- مولفه شفافیت کارآیی و اثر بخشی………. 75

4-6- همبستگی مولفه‌های سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته 77

4-7- رابطه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته با برخی متغیرهای مورد مطالعه (همبستگی پیرسون)…………………………. 78

4-8- مقایسه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در بین گروه‌های مختلف پاسخگویان……………………………………… 79

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- مقدمه……………………………… 86

5-2- خلاصه………………………………. 86

5-2-1- توصیف ویژگی­های پاسخگویان (سرپرستان خانوار روستایی مورد مطالعه) 87

5-2-2- رضایت پاسخگویان از شرایط زندگی در روستا. 88

5-2-3- وضعیت سرمایه اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه    88

5-2-4- وضعیت حکمروایی شایسته در روستاهای مورد مطالعه   89

5-2-5- رابطه سرمایه اجتماعی با حکمروایی شایسته. 89

5-2-6- رابطه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته با متغیرهای مورد مطالعه 90

5-2-7- مقایسه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در بین گروه‌های مختلف پاسخگویان……………………………………… 91

5-2-8- مقایسه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در بین روستاهای مورد مطالعه……………………………………… 91

5-3- پیشنهادهای تحقیق……………………. 92

5-3-1- پیشنهادهای کاربردی………………… 92

5-3-2- پیشنهادهای پژوهشی…………………. 94

 

منابع………………………………….. 96

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول (2-1) عوامل موثر بر حکمروایی محلی……… 17

جدول (2-2) اشکال پاسخگویی سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه 23

جدول (2-3) شاخص­ها و گویه­های حکمروایی شهری…… 25

جدول (2-4) شاخص‌ها و گویه‌های سنجش حکمروایی شایسته روستایی    27

جدول (2-5) جدول مقایسه‌ای نظریه‌پردازان درباره تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی……………………………………… 31

جدول (2-6) شاخص‌های سرمایه اجتماعی………….. 36

جدول (3-1) بخش­های مختلف پرسشنامه به همراه تعداد گویه­های هر بخش   50

جدول (3-2) تعریف و مقیاس سنجش متغیرهای تحقیق… 50

جدول (3-3) سرمایه اجتماعی………………… 50

جدول (3-4) حکمروایی شایسته……………….. 52

جدول (3-5) روش نمونه­گیری…………………. 54

جدول (3-6) ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس‌های مختلف پرسشنامه 54

جدول (4-1) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت 60

جدول (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل   61

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات 61

جدول (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع شغل 62

جدول (4-5) توصیف متغیرهای فردی…………….. 62

جدول (4-6) توصیف متغیرهای اقتصادی………….. 63

جدول (4-7) توصیف متغیرهای ارتباطی………….. 63

جدول (4-8) توصیف متغیرهای عضویت در نهادها…… 64

جدول (4-9) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب محل تولد     64

جدول (4-10) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب عضو فامیل غالب در روستا     65

جدول (4-11) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب عضویت اعضای خانواده در مدیریت روستا………………………………….. 65

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول (4-12) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع مالکیت مسکن  66

جدول (4-13) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع وسیله حمل و نقل شخصی   66

جدول (4-14) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع خانواده 67

جدول (4-15) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب محل استقرار خانه 67

جدول (4-16) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب برخورداری از وسایل ارتباطی در خانه…………………………………… 67

جدول (4-17) توصیف گویه­های رضایت از شرایط زندگی. 68

جدول (4-18) توصیف نشانگرهای مولفه شبکه اجتماعی. 69

جدول (4-19) توصیف نشانگرهای مولفه اعتماد……. 70

جدول (4-20) توصیف نشانگرهای مولفه مشارکت……. 71

جدول (4-21) توصیف نشانگرهای مولفه آگاهی اجتماعی 71

جدول (4-22) سطح‌بندی برخورداری از سرمایه اجتماعی 72

جدول (4-23) توزیع فراوانی سطوح سرمایه اجتماعی.. 72

جدول (4-24) توصیف نشانگرهای مولفه مشارکت­گرایی.. 73

جدول (4-25) توصیف نشانگرهای مولفه قانون­مندی و عدالت­محوری    74

جدول (4-26) توصیف نشانگرهای مولفه مسئولیت­پذیری و پاسخگویی   75

جدول (4-27) توصیف نشانگرهای مولفه شفافیت کارآیی و اثر بخشی  76

جدول (4-28) سطح‌بندی ارزیابی وضعیت حکمروایی شایسته 77

جدول (4-29) توصیف فراوانی سطوح حکمروایی شایسته. 77

جدول (4-30) رابطه بین مولفه­های سرمایه اجتماعی و مولفه­های حکمروایی شایسته……………………………………… 78

جدول (4-31) رابطه بین برخی متغیرهای فردی پاسخگویان با سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته………………………….. 79

جدول (4-32) مقایسه میانگین سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در بین گروه‌های مختلف پاسخگویان………………….. 80

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول (4-33) مقایسه ارزیابی پاسخگویان دارای سطوح تحصیلاتی مختلف از سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته ………………… 81

جدول (4-34) مقایسه سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته بین پاسخگویان ساکن در روستاهای با سطوح جمعیتی مختلف………………. 82

جدول (4-35) نتایج آزمون t تک‌نمونه‌ای برای ارزیابی سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته در روستاهای مورد مطالعه……… 82

 

فهرست شكل‌ها

عنوان                                                                                                               صفحه

 

شکل (1-1) روند اجرایی تحقیق……………….. 8

شکل (2-1) عوامل تبیین­کننده حکمروایی روستایی…. 16

شکل (2-2) الگو پیشنهادی گراهام و همکاران برای دست‌اندرکاران حکمروایی شایسته روستایی………………………………… 20

شکل (2-3) هرم کنشگران حکمروایی شایسته………. 20

شکل (2-4) دست­اندرکاران حکمروایی شایسته……… 21

شکل (2-5) مولفه­های حکمروایی شایسته…………. 22

شکل (2-6) الگوی نظری تحقیق……………….. 46

شکل (3-1) موقعیت جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه… 58

 

 

 

 

 

 

فصل اول

مقدمه و کلیات

 

1-1- مقدمه

توافق جمعی بین­المللی رو به رشدی وجود دارد که حکمروایی شایسته[1] برای دستیابی به توسعه پایدار در قلمرو هر سرزمین جزو ضروریات است. در این میان، سازمان­های بین­المللی در صف مقدم این باور قرار دارند و تأکیدی جدی دارند که برای مدیریت درست و مطلوب، باید ابزار اولیه ریشه­کن کردن فقر و بهره­مند شدن عادلانه و برابر همه اقشار مردم از مواهب زندگی و مشارکت آنان در تمام امور تصمیم­گیری و اجرا، را در اختیار داشت. در چنین برداشتی حکمروایی شایسته، فرآیند رابطه صحیح و منطقی بین حکومت­کنندگان و شهروندان با هدف به حداکثر رساندن بهزیستی عمومی و توجه به بهره‌مندی مادی و معنوی انسان­ها و رفع نیازهای آنان و حمایت از حقوق اساسی و آزادی شهروندان در همه مکان­ها و زمان­ها تلقی می‌شود. علاوه بر آن حکمروایی شایسته بر چگونگی دست یافتن به حکومتی که بتواند زمینه­ساز توسعه­ای مردم­سالار و برابری خواهانه باشد، تأکید دارد (افتخاری و همکاران، 1390). با توجه به این برداشت، حکمروایی روستایی عبارت است از فرآیند تأثیرگذاری همه مردم روستایی در مدیریت روستایی، با تمام سازوکارهایی که با آنها بتوان به سوی تعالی و پیشرفت روستا و مردم روستایی حرکت کرد. به عبارت دیگر، حکمروایی روستایی همانا به اجرا در آوردن تصمیمات و سیاست­های توسعه روستایی، هم سو با منافع مردم روستایی است که در عین حال با منافع ملی، منطقه­ای و محلی نیز سازگار است. در این میان نقش دولت­ها بیشتر در چارچوب فراهم‌کننده بسترهای سخت­افزاری و نرم­افزاری، از جمله هماهنگ­سازی و پاسداری از قوانین و میثاق‌های ملی محدود می­شود و از دخالت مستقیم آنها در تصمیم­گیری و همچنین اداره و اجرای امور مربوط به زندگی مردم کاسته می­شود. در حکمروایی شایسته روستایی، تأکید عمده بر این است که مسیر عمومی اندیشه و مدیریت توسعه­ای تقویت گردد و مردم روستایی، خود برای سرنوشت­شان تصمیم­گیری کنند. همچنین فرآیند حکمروایی خوب روستایی این تضمین را می­دهد که اولویت­های توسعه پایدار سرزمین، مبتنی بر اجماع و اتفاق­نظر جامعه محلی باشد و صدای فقیرترین و آسیب‌پذیرترین اقشار نیز در فرآیند تصمیم‌گیری درباره تخصیص منابع توسعه شنیده شود (UNDP, 2002).

به همین دلیل، امروزه گسترش رهیافت حکمروایی شایسته روستایی مستلزم آن است که مردم و جوامع روستایی در تشکل­های مدنی به صورت شبکه­های کوچک اجتماعی سازماندهی شوند تا از توانایی‌ها و استعدادها و خلاقیت­های­شان به گونه­ای مناسب استفاده کنند و به مدیریت آنها بپردازند. چنین نگرش‌هایی از ضروریات فرآیند توسعه پایدار روستایی قلمداد می­شود که از طریق سازوکارهای ظرفیت‌سازی، توانمندسازی و شبکه‌سازی بسان سرمایه نهادی محقق می‌شود (افتخاری و همکاران، 1388).

در ابتدای این فصل، که با هدف طرح کلیات تحقیق تدوین شده، مسئله تحقیق بیان می‌شود. سپس اهداف تحقیق، شامل هدف کلی و اهداف ویژه مطرح و در ادامه، ضرورت و اهمیت تحقیق مطرح می‌شود. محدوده‌های زمانی، مکانی و موضوعی، محدودیت‌های تحقیق، تعریف مفهومی واژگان کلیدی تحقیق و سرانجام، روند اجرایی تحقیق مطالبی هستند که به ترتیب در این فصل بیان شده‌اند.