این پژوهش سعی دارد تا به مفهوم اخلاق حرفه ای بپردازد و توجه کتابداران را به آن جلب کند تا با همت کلیه کتابداران این کمبود در حرفه‌ی اجتماع مدار کتابداری حل شود. این تحقیق از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی است و جمع‌آوری داده‌های آن با استفاده از روش میدانی و پیمایشی ارزشیابی انجام گرفته است. کتابخانه های وابسته به آستان قدس رضوی در مجموع دارای 43 کتابخانه و دارای 152 کتابدار می باشد که جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می‌دهند. نمونه گیری، از روش سرشماری بهره گرفته شده است. در این پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ (r= 0/89) برآورد گردید. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که بین دیدگاه کتابداران به اصول اخلاق حرفه­ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد و کتابداران با اخلاق حرفه‌ای کتابداری آشنایی دارند و وجود منشور اخلاقی و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب در هر کتابخانه‌ای را لازم و ضروری می­دانند. دیدگاه کتابداران مسئولیت در قبال حرفه با میانگین رتبه27/5 در اولویت اول، مسئولیت در مقابل خود با میانگین رتبه 18/5 در اولویت دوم، مسئولیت در قبال جامعه با میانگین رتبه 80/4 در اولویت سوم، مسئولیت در قبال سازمان با میانگین رتبه 73/4 در اولویت چهارم، مسئولیت در قبال متخصصان سایر رشته­ها با میانگین رتبه06/3 در اولویت پنجم، مسئولیت در قبال استفاده کنندگان با میانگین رتبه 28/2 در اولویت ششم و مسئولیت در قبال همکاران در اولویت هفتم قرار می­گیرد.

کلید واژه: اخلاق حرفه ای، کتابداران، کتابداری، منشور و بیانیه اخلاقی، کتابخانه‌های آستان قدس رضوی

 فهرست مطالب

       عنوان                                                                                             شماره صفحه    

       چکیده

                                                       فصل اول : کلیات پژوهش

             1-1- بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………. 2

             1-2- اهداف تحقیق..………………………………………………………………………………………………………………. 4

           1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش…..……………………………………………………………………………………………. 5

           1-4- سوالات تحقیق……..………………………………………………………………………………………………………….. 6

           1-5- فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 6

           1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی..……………….:……………………………………………………………………………. 7

              1-6-1 اخلاق………………………….…..………………………………………………………………………………………… 7

               1-6-2 اخلاق حرفه ای………………………….…..…………………………………………………………………………. 7

1 -6-3  بیانیه های اخلاقی……………..………………………………………………………………………………………………………. 8

1-6-4  ویژگی های حرفه کتابداری……………………………………………………………………………………………………………9

1-7- متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 12                                      

2-2- اخلاق……………………………………………………………………….. …………………………………………………. 12

2-3- علم اخلاق………………………………………………………………………………………………………………………. 14

2-4- فلسفه اخلاق……………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-5- اخلاق: رمز موفقیت شغلی…………..……………………………………………………………………………………. 16

                                                                  ادامه فهرست مطالب

       عنوان                                                                                          شماره صفحه

2-6- معیارهای ارزیابی نظریه های اخلاقی….………………………………………………………………………………. 16

2-7- اخلاق فردی……………………………………………………………………………………………………………………. 17

2-8- اخلاق شغلی……………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-9- اخلاق حرفه ای……………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-10- پنج نظام عمده اخلاق حرفه ای………………………………………………………………………………………… 21

2-11- منابع اخلاق حرفه ای………………………………………….………………………………………………………. 22

2-12- اخلاق حرفه ای کتابداری و اطلاع رسانی…………………………………………………………………………..22

2-13- قوانین اخلاق حرفه ای……………………………………………………………………………………………………. 24

2-14- اصول و قوانین اخلاقی در کتابداری و اطلاع رسانی……………………………………………………………. 26

2-15- اخلاق حرفه ای از دید کتابداران و متخصصان……………………………………………………………………. 28 

2-16- اخلاق حرفه ای دو معنا دارد…………………………………………………………………………………………… 28

2-17- آثار فرا سازمانی اخلاق حرفه ای………………………………………………………………………………………. 28

2-18- مزیت وجود اخلاق حرفه ای…………………………………………………………………………………………… 29

2-19- حرفه چیست؟……………………………………………………………………………………………………………….. 29

    2-19-1 ویژگی های حرفه……………………………………………………………………………………………………. 31

ادامه فهرست مطالب

     عنوان                                                                                              شماره صفحه       

   2-19-2 ویژگی های حرفه کتابداری………..…………………………………………………………………………….. 32                                                       

2-20- کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی به منزله سازمان……………………………………………………………………. 33

    2-20-1 سازمان……………………………………………………………………………………………………………………..33

2-21- کتابخانه چیست؟…………………………………………………………………………………………………………….34

   2-21-1 اقسام کتابخانه ها………………………………………………………………………………………………………. 34

2-22- کتابداری چیست؟…………….…………………………………………………………………………………………… 35

2-23- کتابدار کیست؟………………………………………………………………………………………………………………. 35                                    

2-24- کارکردهای حرفه کتابداری………………………………………………………………………………………………. 35

2-25- مدیریت و اداره کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی..…………………………………………………………………. 36                                                                                 

2-26- برخی از ویژگی های اخلاقی کتابدار…………………….…………………………….………………………….. 37

2-27- اخلاق کتابداری……………………………………………………………………………………………………………… 39

2-28- اصول اخلاقی کتابداران آمریکا………………………………………………………………………………………… 39

2-29- مسئولیت ها و خط مشیهای اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی…………………………………… 40

   2-29-1 خط مشی های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال جامعه………………………….. 40

   2-29-2 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کاربران………………………….. 41

 

ادامه فهرست مطالب

     عنوان                                                                                              شماره صفحه       

   2-29-3 ارزشهای اخلاقی در مواجههه با کاربران………………………………………………………………………. 41

   2-29-4 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کتابداران و کارکنان……….. 42                                                    

   2-29-5 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال پدید آورندگان اثر…………… 42

   2-29-6 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال حرفه……………………………. 43

   2-29-7 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کتابداران و کارکنان…………. 44

2-30- اصول اخلاقی کتابداران و اطلاع رسانان ایران…………………………………………………………………….. 44                                               

   2-30-1 مسئولیت در قبال خود………………………………………………………………………………………………. 45                                                         

   2-30-2 مسئولیت در قبال همکاران…………………………………………………………………………………………. 45

   2-30-3 مسئولیت در قبال استفاده کنندکان……………………………………………………………………………….. 46

   2-30-4 مسئولیت در قبال سازمان…………………………… …………………………………………………………….. 47

   2-30-5 مسئولیت در قبال حرفه……………………………………………………………………………………………… 47

   2-30-6 مسئولیت در قبال متخصصان سایر رشته ها…………………………………………………………………… 48

   2-30-7 مسئولیت در قبال جامعه…………………………………………………………………………………………….. 49

2-31- مدیریت اخلاق در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی…………………………………………………………… 49

2-32- مفهوم منشور اخلاقی………………………………………………………………………………………………………. 50

2-33- تدوین بیانیه های اخلاقی………………………………………………………………………………………………… 52

 

ادامه فهرست مطالب

     عنوان                                                                                              شماره صفحه       

2-35- نمونه هایی از عهدنامه اخلاقی…………………………………………………………………………………………. 53                                 

   2-35-1 عهدنامه اخلاقی انجمن کتابداری امریکا……………………………………………………………………….. 53

  2-35-2 عهدنامه اخلاقی انجمن کتابداری ایتالیا……………………………………………………………………………55                            

2-36- پیشینه پ‍‍‍ژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 57

   2-36-1 پیشینه پ‍‍‍ژوهش در ایران……………………………………………………………………………………………… 57                                                                  

   2-36-2 پیشینه پژوهش در خارج کشور……………… ………………………………………………………………….. 58

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 62

3-2- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. 63

3-3- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………. 64

3-4- روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه……………..……………………………………………………………….. 68

3-4- ابزار و روش گردآوری اطلاعات…………………..……………………………………………………………………69

   3-4-1 تعیین روایی  پرسشنامه……………..………..………………………………………………………………………..71 

‌   3-4-2 تعیین پایایی  پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… 71

3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها………………….…………………………………………………………………………. 72

 

ادامه فهرست مطالب

     عنوان                                                                                              شماره صفحه       

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 74

4-2- تحلیل توصیفی دادها(ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه آماری)……………………………………………. 74                                                           

   4-2-1 توزیع فراونی جنسیت……………………………………………………………………………………………………74

   4-2-2 توزیع فراوانی سن………………………………………………………………………………………………………. 75

   4-2-3 توزیع فراوانی وضعیت تاهل………………………………………………………………………………………… 76

   4-2-4 توزیع فراوانی تحصیلات……………………………………………………………………………………………… 77

   4-2-5 توزیع فراوانی سابقه کار………………………………………………………………………………………………. 78

   4-2-6 توزیع فراوانی نوع استخدامی……………………………………………………………………………………….. 79

   4-2-7 توزیع فراوانی تخصص شغلی………………………………………. …………………………………………….  80

4-3- آزمون نرمال بودن داده ها………………………………………………………………………………………………….. 81

4-4- آزمون فرضیات و سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………82

4-5- آزمون ضریب تاثیر (رگرسیون) میان متغیرهای پژوهش…………………………………………………………. 95

 

فصل پنجم: خلاصه یافته‌ها، بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 98

5-2- بررسی و تفسیر یافته های پژوهش و آزمون فرضیه ها……..……………………………………………….. 98       

5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….102

5-4- محدودیتهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………. 105 

 

ادامه فهرست مطالب

     عنوان                                                                                              شماره صفحه       

5-5- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………. 105

5-6- پیشنهادهای برای پژوهشهای آتی………………………………………………………………………………………..106

منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………………………………………………………107

فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………….108

فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………….111

پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………..113

چکیده انگلیسی

فهرست جداول

عنوان                                                                                                   شماره  صفحه

جدول4-1- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر جنسیت………………………………………………………………74

جدول4-2- وضعیت سن افراد……………………………………………………………………………………………….75

جدول4-3- وضعیت تاهل افراد………………………………………………………………………………………………76

جدول4-4- وضعیت تحصیل افراد………………………………………………………………………………………….77

جدول4-5- وضعیت سابقه کار……………………………………………………………………………………………….78

جدول4-6- نوع استخدامی……………………………………………………………………………………………………79

جدول4-7- تخصص شغلی…………………………………………………………………………………………………..80

جدول4-8- همبستگی دیدگاه کتابداران با سن………………………………………………………………………….82

جدول4-9- همبستگیدیدگاه کتابداران و تجربه کاری…………………………………………………………………83

جدول4-10- همبستگی دیدگاه کتابداران وسطح تحصیلات………………………………………………………..83

جدول4-11- همبستگی دیدگاه کتابداران وتخصص شغلی…………………………………………………………84

جدول4-12- همبستگی دیدگاه کتابداران وجنسیت……………………………………………………………………85

جدول4-13- همبستگی دیدگاه کتابداران وسمت……………………………………………………………………..85

جدول4-14- همبستگی دیدگاه کتابداران وشرایط استخدامی………………………………………………………86

جدول4-15- شناخت شاخص های مرکزی و پراکندگی آشنایی کتابداران…………………………………….87

جدول4-16- داده های توصیفی کتابداران در زمینه ضرورت آشنایی هر کتابدار با اخلاق حرفه‌ای……………………….88

جدول شماره 4-17- داده های توصیفی کتابداران در زمینه ضرورت وجود منشور اخلاقی در هر کتابخانه‌ای…………89

جدول4-18- نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی مولفه ها………………………………………………………………………91

جدول4-19- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………………..92

جدول4-20- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت سن پاسخگویان…………………………………………………………………………..92                               

جدول4-21- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت تحصیلات پاسخگویان…………………………………………………………………92                                                  

جدول4-22- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت تحصیلات پاسخگویان…………………………………………………………………94

 

ادامه فهرست جداول

عنوان                                                                                                   شماره  صفحه

جدول4-23- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت شرایط استخدامی پاسخگویان……………………………………………………….94

جدول4-24- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت سمت پاسخگویان……………………………………………………………………….95

جدول4-25- نتایج آزمون رگرسیون …………………………………………………………………………………………………………………95

جدول4-26- ضریب تاثیر اصول اخلاق حرفه ای بر دیدگاه های کتابداران…………………………………………………………….96

جدول شماره 5-1- ضریب همبستگی بین دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی  به اصول اخلاق            

حرفه ای…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………98

بیان مسأله

مهم ترین متغیر در موفقیت هر سازمان، رعایت اخلاق می باشد. ماهیت حرفه­ی کتابداری و اطلاع رسانی خدمت به کاربران است، از این رو توجه به اخلاق حرفه ای لازم و ضروری است ( کاظم پور و همکاران، 1390: 795). مفهوم اخلاق حرفه ای پدیده ای نسبتاً نو در کتابداری است که اخیراً در کشور ما بسیار به آن توجه شده و این مقوله سرآغاز تحول و توجه جدید در کتابداری ایران خواهد بود و می توان انتظار داشت که در آینده نزدیک، بحث ها، کارگاهها و پژوهشهای بیشتری در این زمینه شکل خواهد گرفت.

در حرفه کتابداری قوانین و اصول معمولاً بر اعمالی اشاره دارد که انتظار می رود در جهت اهداف، مقاصد والزام­های حرفه ای باشد ( نشاط،111:1381) . از آنجا که کتابخانه های عمومی گنجینه دانش و فرهنگ رادر خود نگهداری ودسترس پذیر می­کنند و قلب تپنده جامعه محسوب می شوند ضروری است کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در این کتابخانه­ها خود را ملزم به رعایت اصول اخلاقی بدانند و با رعایت اخلاق حرفه­ای کتابداری که خود جزئی از آموزه های کتابداری است، برخوردی موثر و مناسب با مراجعان داشته باشند که این برخورد ها ی موثر خود نقطه آغازی برای جذب مراجعان به کتابخانه ها می ­شود. همواره کتابخانه های عمومی پذیرای اقشار مختلف افراد جامعه بوده اند که این خود انعطاف­پذیری کتابداران و اخلاق حرفه ای در خور و متناسب با مراجعان را می طلبد.

هر حرفه رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه ی آن حرفه است. اخلاق حرفه‌ای، رفتار ارتباطی سازمان با محیط بر اساس حقوق، تعهدات و وظایف است. اخلاق حرفه‌ای به ما می‌گوید که یک سازمان همانند یک فرد تعهدات اخلاقی دارد، همان‌گونه که یک فرد اخلاقاً متعهد است دروغ نگوید، وفادار باشد و حسد نکند. در اخلاق حرفه‌ای می‌گویند سازمان هم تعهدات اخلاقی دارد (قراملکی،110: 1382). باید به اصول آن پایبند باشد. اخلاق حرفه‌ای مسئولیتهای اخلاقی سازمان در قبال محیط مستقیم و غیر مستقیم بوده و بر اصل «حق مردم» استوار است؛ یعنی مبتنی بر این باور است که «محیط حق دارد و سازمان وظیفه» .رسالت اخلاق حرفه‌ای به منزله دانش و آرمان عمده آن، حل مسائل اخلاقی و تبیین تعهدات و مسئولیتهای اخلاقی سازمانهاست. سازمانها در شناخت تعهدات اخلاقی خود در قبال محیط و نیز تشخیص و حل مسائل اخلاقی در کسب و کار، محتاج دانش تخصصی معیّنی بوده و این دانش همان اخلاق حرفه‌ای است (هس‌مر، 1377: 48).

اصول اخلاق حرفه‌ای، موضوعی است که اخیراً در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به‌طوری که اکثر حرفه‌ها، از جمله حرفه کتابداری، با درک ضرورت و اهمیت آن، به‌دنبال تدوین منشور اخلاقی حرفه‌ای خود هستند.

سازمانها در شناخت تعهدات اخلاقی خود در قبال محیط و نیز تشخیص و حل مسایل اخلاقی در کسب و کار محتاج دانش تخصصی معینی هستند و این دانش همان اخلاق حرفه ای است. گرچه هیچ حرفه مندی نیست که بی نیاز از یک نظام اخلاقی باشد؛ اما چنین امری در حرفه های خدمت مداری چون کتابداری و اطلاع رسانی، نمودی مضاعف دارد. با این حال، کمبود برنامه های آموزشی در زمینه ی آموزش اخلاق حرفه ای به کتابداران محسوس است (ریسمانباف، 1388: 49).

از آنجایی که اصول اخلاقی، مسئولیت کتابداران را در قبال حرفه، خود، جامعه، متخصصان سایر حرفه ها، سازمان و استفاده کننده مشخص می کند، امید است کتابداران پیش از پیش، خود را به زیور اخلاق حرفه ای بیارایند تا در سایه نیک پنداری، نیک گفتاری و نیک کرداری به بند بند قوانین اخلاق حرفه ای جامه عمل بپوشانند و نیک نامی و خوش نامی حرفه کتابداری را تضمین کنند (اسفندیاری مقدم، حسنلو، 1389: 55). فهرست الزامات تعهدات اخلاقی که به صورت بایدها و نبایدها تدوین می شود، غالبا “قوانین اخلاقی” و یا ” آیین نامه­های اخلاقی ” نامیده می شوند. نه تنها سازمان­ها بلکه تشکل های حرفه ای نیز بر حسب تخصص های خود به تدوین قوانین و آیین نامه ها پرداخته اند (انجمن کتابداری ایران شاخه استان قم، 1386: 40).

اخلاق در کتابداری شامل دو مبحث است: اخلاق حرفه‌ای و اخلاق اطلاع‌رسانی که اولی به چگونگی به‌کارگیری اصول اخلاقی در تصمیمات و کارها به عنوان متخصصان اطلاع‌رسانی می‌پردازد و دومی به مبحث استفاده یا استفاده نکردن از اطلاعات مربوط می‌شود، که در پژوهش حاضر، مبحث اول در نظر است.

کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین کتابخانه‌های ایران و خاورمیانه است که در شهر مشهد قرار دارد. این کتابخانه متعلق به آستان قدس رضوی می‏باشد تاریخ آغاز فعالیت این کتابخانه را ۳۶۳ هجری قمری برآورد کرده‌اند. تا سال ۱۳۹۰ تعداد کتابهای موجود در این کتابخانه ۳۰۰۰۰۰۰ نسخه برآورد کرده‌اند. تعداد کتاب‌های خطی موجود در آن تا سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۸۱۰۰۰ نسخه بوده‌است که ۱۱۰۰۰ نسخه آن اهدایی از جانب آیت‏الله سید علی خامنه‌ای بوده‌است. کتابخانه های وابسته به آستان قدس رضوی از دو شاخه امور کتابخانه‌های شهر مشهد و کتابخانه‌های سایر شهرستانها تشکیل شده است. 19کتابخانه داخل شهرستان مشهد، شش کتابخانه در شهرستانهای استانهای خراسان رضوی و جنوبی، 15 کتابخانه در سایر شهرهای میهن اسلامی و یک کتابخانه در کشور هندوستان. که دارای 152 کتابدار می باشد.

این پژوهش سعی دارد تا به مفهوم اخلاق حرفه ای پرداخته و توجه کتابداران را به آن بکشاند تا با همت کلیه کتابداران این کمبود در حرفه اجتماع مدار کتابداری حل شود. که به بررسی دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی  به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان پرداخته شده است.

1-2. اهداف تحقیق

1-2-1. هدف کلی

این تحقیق با هدف دستیابی به میزان آشنایی کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی با معیارهای اخلاق حرفه ای کتابداری و منشور اخلاقی می باشد.

1-2-2. اهداف جزئی

میزان آشنایی کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی با اخلاق حرفه ای کتابداری و منشور اخلاقی
اولویت­بندی اصول اخلاق حرفه­ای (مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیگاه کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی به چه صورت است.
در این پژوهش تلاش شده است ضرورت وجود اصول اخلاق حرفه ای مکتوب به عنوان منشور اخلاق حرفه ای، اهمیت، جنبه ها و سایر نکات مربوط به آن و اینکه کتابداران کتابخانه ها تا چه حد از آن آگاهی دارند و تا چه اندازه آن را رعایت می کنند و آیا ضرورت وجود آن را حس می کنند یا خیر، بررسی گردد.

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

در سایت ایفلا ( فدراسیون بین المللی انجمن ها و موسسات کتابداری) قوانین اخلاقی و اطلاع رسانی چندین کشور وجود دارد در میان این کشورها نام کشورهایی مثل استونی و مالت نیز به چشم می خورد . با این حال در سایت ایفلا در مقابل نام ایران هیچ قانون اخلاقی وجود ندارد. چون شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و سیاسی کشورهای مختلف با هم تفاوت دارند، به نظر می رسد اصول اخلاقی پذیرفته شده از سوی متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی در شرایط مختلف نیز متفاوت باشد (اسفندیاری مقدم و حسنلو، 1389: 49).

در این تحقیق به بررسی میزان آشنایی کتابدارن با اصول اخلاق حرفه ای و اولویت­بندی اصول اخلاق حرفه­ای (مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیدگاه کتابداران کتابداران پرداخته شده است.

1-4. سوالات تحقیق

1- آیا بین دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی  به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد؟

2- کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی  تا چه میزان با اخلاق حرفه‌ای کتابداری آشنایی دارند؟

3- اصول اخلاق حرفه‌ای و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب برای کتابخانه‌های عمومی ضرورت دارد؟

4- اولویت بندی اصول اخلاق حرفه ای (مسئولیت در مقابل  سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیدگاه کتابدران به چه صورت می باشد؟

1-5. فرضیه های پژوهش

1- بین دیدگاه کتابداران به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد.

2- کتابداران کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس در خراسان رضوی با اخلاق حرفه‌ای کتابداری آشنایی دارند.

3- به نظر کتابداران، اصول اخلاق حرفه‌ای و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب برای کتابخانه‌های عمومی ضرورت دارد.

1-6. تعاریف مفهومی و عملیاتی

1-6-1. اخلاق[1]

اخلاق از ریشه خلق به معنای باطن و صفاتی که به رفتار و حالت انسان تعلق می­گیرد است. علم اخلاق به منزله یک دانش دارای ارزش فراوانی است، و در آثار عالمان غربی و اسلامی به آن توجه فراوانی شده است (عاملی، 1381: 19). اخلاق جمع خلق است که در قرآن هم آمده است. خلق: عادت، رویه، سجیه و امثال این‌ها ترجمه شده است (سازمان امور استخدامی کشور، 1379: 10). لازم به ذکر است که توجه کنیم معنای لغوی اخلاق مخصوص صفات نیک و پسندیده نیست بلکه شامل صفات زشت و بدی هم که در نفس ایجاد می شود نیز می‌باشد (انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران،شاخه استان قم، 1386: 14-13).

1-6-2. اخلاق حرفه ای[2]

دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع رسانی اخلاق حرفه ای را چنین تعریف می کند: به مجموعه ای از کنش ها و واکنش‌های اخلاقی پذیرفته شده که از سوی سازمان‌ها یا مجامع حرفه­ای مقرر می‌شود تا مطلوبترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفه‌ای فراهم آورد، اخلاق حرفه‌ای گویند. این اخلاق دربرگیرنده مجموعه‌ای از احکام ارزشی، تکالیف رفتار و سلوک و دستورهایی برای اجرای آنهاست ( آزاد، 1381: 111).

ضرورت‌های توجه به اخلاق در این حرفه عبارت‌اند از: 1)توجه به اخلاق پیش شرط پذیرش کتابداری به عنوان حرفه است، 2)کتابداری حرفه‌ای انسان مدار است، 3)کتابداری حرفه‌ای خدمت محور است، 4)رسیدن به کارکرد تعادلی کتابخانه در گرو توجه به اخلاق است، 5)بهره‌وری و موفقیت حرفه در گرو اخلاق است، 6)معنویت سازمانی نیز در گرو تعالی اخلاق سازمان است (قراملکی، 1390: 141).

1-6-3. بیانیه‌های اخلاقی

سازمان‌ها شیوه‌های مختلف در تدوین بیانیه اخلاقی دارند و به تبع این شیوه های گوناگون، نامهای متعددی نیز به میان آمده است: اصول اخلاقی، کد اخلاقی، منشور اخلاقی، عهد نامه اخلاقی، سند اخلاقی، مرام نامه اخلاقی، آیین نامه های اخلاقی و مانند آنها.

 

فصل اول: مقدمه

1-1. کلیات …………………………………….. ……………………..3

2-1. بیان مسأله  …………………………………….. ……………………..4

3-1. اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………….. ……………………..8

4-1. اهداف تحقیق…………………………………….. ………………………9

5-1. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها…………………………………….. …………………….10

1-5-1. رشد پس از ضربه …………………………………….. …………………….10

2-5-1. پنج عامل بزرگ شخصیت…………………………………….. …………………….10

3-5-1. اعتقادمذهبی…………………………………….. ……………………11

6-1.  فرضیه‏ های تحقیق…………………………………….. ……………………11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهشی

1-2. مقدمه…………………………………….. ……………………15

2-2. شخصیت…………………………………….. …………………….16

3-2. ابعاد مختلف شخصیت و بیمار مبتلا به سرطان…………………………………….. …………………….21

4-2. رشد پس از ضربه …………………………………….. …………………….33

5-2. رشد پس از ضربه و شخصیت…………………………………….. …………………….42

1-5-2. رویکردهای نظری به اثرات انطباقی ضربه …………………………………….. …………………….43

1-1-5-2. مدل توصیفی–کنشی رشد پس از ضربه…………………………………….. …………………….43

2-1-5-2. رویکرد فرانظری فرد محور در مورد رشد پس از ضربه …………………………………………..44

3-1-5-2. رویکرد تکاملی- روانی- زیستی و اجتماعی در مورد رشد پس از ضربه……………………..47

4-1-5-2. ایلوژنی بودن یا واقعی بودن رشد پس از ضربه ……………………………………………………..48

5-1-5-2. جنسیت و رشد پس از ضربه ………………………………………………………………………………49

6-1-5-2. سن و رشد پس از ضربه ……………………………………………………………………………………49

6-2. اعتقادات مذهبی و سلامت روانی…………………………………………………………………………………52

7-2. رشد پس از ضربه  و اعتقادات مذهبی …………………………………………………………………………55

8-2. مطالعات انجام شده درایران…………………………………….. ……………………63

9-2. فرضیه‏های تحقیق…………………………………….. ……………………64

فصل سوم: روش پژوهش

1-3. مقدمه …………………………………….. ……………………68

2-3. طرح پژوهش…………………………………….. ……………………68

3-3. جامعه ی آماری پژوهش…………………………………….. ……………………68

4-3. نمونه ی پژوهش و روش نمونه گیری…………………………………….. ……………………69

5-3. ابزار پژوهش…………………………………….. ……………………69

1-5-3. پرسشنامه رشد و تحول پس از سانحه (PTG)…………………………………….. ……………………69

2-5-3. پرسشنامه ویژگی های شخصیتی نئو(NEO-FFI – NEO PI-R)…………………………………….. ……………………70

3-5-3. پرسشنامه مقیاس جهت گیری مذهبی با تکیه بر اسلام…………………………………….. ……………………72

6-3. روش تحلیل داده ها…………………………………….. ……………………76

7-3. روش اجرا …………………………………….. ……………………77

فصل چهارم :یافته های پژوهش

1-4. مقدمه …………………………………….. ……………………79

2-4. یافته های توصیفی…………………………………….. ……………………79

1-2-4. بررسی داده های جمعیت شناختی نمونه ی پژوهش…………………………………….. ……………………81

2-2-4. بررسی داده های مربوط به متغیرهای پژوهش…………………………………….. ……………………82

3-4. یافته های استنباطی…………………………………….. ……………………83

1-3-4. یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش…………………………………….. …………………….83

2-1-3-4. بررسی نقش متغیرهای جمعیت شناختی در پیش بینی مؤلفه های رشد پس از ضربه در بیماران سرطانی ……………………………………………………………………………………………………………… 86

4-4. یافته های جانبی پژوهش…………………………………….. …………………….88

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5. مقدمه…………………………………….. …………………….93

2-5. بررسی یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش…………………………………….. …………………….94

3-5. یافته های جانبی پژوهش …………………………………….. …………………….99

4-5. نتیجه گیری…………………………………….. …………………..100

5-5. محدودیت های پژوهش…………………………………….. …………………..101

6-5. پیشنهادهای پژوهشی …………………………………….. …………………..102

7-5. پیشنهادهای کاربردی…………………………………….. …………………..102

منابع …………………………………….. …………………..104

چکیده

رشد پس از ضربه  تأثیر مثبت پایداری در هیجان ها، رفتار و زندگی و افراد مبتلا به بیماری سرطان دارد. گاهی افراد مبتلا به این بیماری، پس از آگاهی از ابتلاء، علاوه بر توجه به درمان، تغییرات مثبتی را در زندگی خود به وجود می آورند و این مرحله از زندگی خود را به عنوان مرحله‌ای از رشد معرفی می‌کنند. امید و سلامت معنوی، به این افراد کمک می کنند تا با این بیماری سازگار شده و کیفیت زندگی و سلامت روانی اجتماعی خود را افزایش دهند. این مطالعه به منظور بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه براساس ویژگیهای پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی در افراد مبتلا به سرطان در شهر بندرعباس انجام شده است. این مطالعه از نوع توصیفی است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر، دربردارنده60 نفر از بیماران مبتلا به بیماری سرطان، مراجعه کننده به بیمارستان شهید محمدی بندرعباس و یا مطب بعضی از متخصصان سرطان شناسی در شهر بندرعباس در سال1392، می باشد. همه آزمودنی ها پرسشنامه های رشد پس از ضربه، ویژگی های شخصیتی نئو و مقیاس جهت گیری مذهبی با تکیه بر اسلام را تکمیل کردند. برای تحلیل داده ها از روش رگرسیون گام به گام استفاده شد. براساس یافته های این تحقیق، در تحقیق حاضر، تحلیلها حاکی از آن است که در این نمونه بیماران سرطانی، از میان ویژگی های پنج گانه شخصیت، ویژگی وجدانی بودن توانست 8/8 % از واریانس رشد قدرت شخصی پس از ضربه را تبیین کند، ویژگی وجدانی بودن توانست 7/6 % از واریانس رشد ارزش زندگی پس از ضربه را تبیین کند، ویژگی های وجدانی بودن و باز بودن به تجربه توانستند 3/19 % از واریانس رشد ارزش زندگی پس از ضربه را تبیین کنند؛ ویژگی های وجدانی بودن، باز بودن به تجربه و روان رنجورخویی توانستند 1/26 % از واریانس رشد ارزش زندگی پس از ضربه را تبیین کنند؛ مؤلفه عقاید و مناسک مذهبی توانست 8/9 % از واریانس رشد ارزش زندگی پس از ضربه را تبیین کند. متغیر سن، توانست 4/7 % از واریانس مؤلفه فرصت های تازه پس از ضربه را تبیین کند. متغیر تحصیلات، توانست 4/7 % از واریانس مولفه رشد قدرت شخصی پس از ضربه را تبیین کند. مؤلفه رشد ارزش زندگی پس از ضربه توانست 8/9 % از واریانس مؤلفه عقاید و مناسک مذهبی را تبیین کند. ویژگی توافق پذیری توانست 7 % از واریانس مؤلفه اخلاق مذهبی را تبیین کند. میانگین توافق پذیری، وجدانی بودن، و اخلاق مذهبی در گروه زنان بیش از مردان بود؛ میانگین عقاید و مناسک مذهبی، در گروه مردان بیش از زنان بود.

کلمات کلیدی: پنج عامل شخصیت، اعتقادات مذهبی، رشد پس از ضربه ، بیماری سرطان

1-1. کلیات

در ادبیات پژوهشی روان‌شناسی سلامت، مفهومی با عنوان «رشد پس از ضربه[1]» به چشم می‌خورد که در آن، نه تنها به بازیابی پس از سانحه، که به رشد و ارتقای توانایی‌های روانی در انسان پرداخته می‌شود. رشد پس از ضربه، مفهومی است که اخیراً در روان‌شناسی سلامت رواج یافته است. این مفهوم که پس از مطرح‌شدن اختلال اضطراب پساسانحه‌ای به ادبیات پژوهشی روان‌شناسی وارد شده است، بیان می‌کند علی‌رغم مشکلاتی که می‌تواند در برخورد با حوادث دشوار زندگی (مثل زلزله، مرگ و جنگ) گریبان‌گیر هر فرد شود، گاهی افرادی که این رخ‌دادهای ناخوشایند را در زندگی تجربه کرده‌اند، پس از این حوادث تغییرات مثبت معناداری را در زندگی خود مشاهده می‌کنند؛ تا جایی که این مرحله را به عنوان مرحله‌ای از رشد معرفی می‌کنند؛ به دیگر سخن، این افراد نه تنها به روال معمول زندگی خود باز می‌گردند، که زندگی خود را نیز بهبود می‌بخشند (حسین چاری و همکاران، 1389).

روان شناسان حوزه سلامت رشد پس از ضربه را یک راهبرد یا یک شیوه کنارآمدن با فشارهای ناشی از ضربه و سانحه معرفی می کنند که اصلی ترین مکانیسم آن درون سازی است؛ به عبارت دیگر، فرد اطلاعات حاصل از ضربه و سانحه را بر حسب راهبردهای کنار آمدن به صورت مثبت وارد ساختار روانی خود کرده و از این طریق در قبال تغییر پذیری خویشتن مقاومت می کند (ضرغام حاجبی،1388).

از میان انواع بیماری های جسمی سرطان[2] یکی از بیماری هایی است که آگاهی یافتن از ابتلا به آن برای هر فردی یک تجربه غافلگیر کننده و نگران کننده است. در واقع با اطلاع پیدا کردن از داشتن بیماری بدخیم، تهدیدکننده حیات، درک افراد از زندگی تغییر می کند. بعضی از بیماران مبتلا به سرطان، دچار بیماریهای روانی از جمله، افسردگی و اضطراب می شوند. در بعضی بیماران مبتلا به سرطان، برخی از افراد خانواده نیز به سمت اختلالات روانی کشیده می شوند (بالجانی و همکاران،1390).

پیامدهای روانی سرطان و درمان آن موضوع بسیاری از فعالیتهای پژوهشی بوده است. در این راستا، رویکرد شناختی- رفتاری از جمله رویکردهای روان شناسی است که توجه پژوهشگران و روان شناسان را در چند دهه اخیر به خود جلب کرده است. رشد پس از ضربه از جمله رویکردهایی است که می تواند به بیماران مختلف، مخصوصاً بیماران مبتلا به سرطان، کمک کند تا تأثیرات روانی منفی بیماریشان را به کمترین مقدار برسانند(بالجانی و همکاران،1390).

2-1. بیان مسأله

حوادث ضربه ای[3]همواره در کمین بشر بوده است به طوری که تعداد زیادی از افراد درطول زندگی خود حداقل یک بار با رویداهای مهلک مواجه می شوند. وازکیوز[4]و همکاران (2005) مدعی هستند که حوادث ضربه ای در بیش از 50 درصد (در فراخنای زندگی) به وقوع می پیوندد، درحالی که جوزف[5]و لاینلی[6] 2008) معتقدندکه قرار گرفتن در معرض حوادث ضربه ای و شدیداً تنش زا می تواند اثرات شدید و حادی را به دنبال داشته باشد؛ اما فقط یکی از اثرات این نوع تجارب به موقعیت های آسیبی همانند اختلال استرس پس از ضربه[7]، افسردگی و مانند آنها منتهی می شود. در این راستا، مهنرت[8] وکوچ[9] (2007) گزارش کرده اند که میزان بروز اختلال استرس پس از ضربه در افراد دچار ضربه شده (مخصوصاً سرطان) بین صفر تا 6 درصد است.

جوزف و لاینلی (2008) بر این باورند که پرداختن به اثرات انطباقی ضربه یک تغییر پارادایمی بالقوه مهم در گستره ی ضربه شناسی است، چون بر خلاف تصور قبلی، ضربه به عنوان وسیله ی آسیب به جسم، ذهن و روابط بین فردی، اثرات انطباقی حوادث ناشی از ضربه را به موضوعاتی می تواند منجر به اثرات متفاوتی و متنوعی گردد، از جمله این اثرات می توان به اثرات انطباقی نظیر منفعت یابی[10]، برومند شدن[11]، آگاهی وجودی تعالی یافته[12]، منافع درک شده[13]، رشد پس از ضربه، رشد تخاصمی[14]، تغییر منزلت[15]، تجدیدخود[16]، رشد مرتبط با فشار روانی[17]، پیشرفت کردن[18] و کنار آمدن انتقالی[19]، مرتبط می کند (جوزف و لاینلی، 2006).

علیرغم پیشرفتهای قابل توجه علم پزشکی، همچنان سرطان به عنوان یکی از مهمترین بیماری های قرن حاضر و دومین علت مرگ و میر بعد از بیماری های قلب و عروق مطرح است. این بیماری با تغییر شکل غیرطبیعی سلولها و از دست رفتن تمایز سلولی مشخص می شود. در حال حاضر بیش از 7 میلیون نفر در جهان در اثر ابتلا به سرطان جان خود را از دست می دهند و پیش بینی می شود که تعداد موارد جدید ابتلا تا سال2020 سالانه از 10 میلیون نفر به 15 میلیون نفر برسد(حسن پور و عزیزی، 1385). سرطان به عنوان یک بیماری فلج کننده و صعب العلاج در جامعه تلقی می شود و فرد متعاقب تشخیص آن دچار اضطراب و افسردگی ناشی از ترس غیر واقعی از مرگ و انزوای اجتماعی می گردد، به طوری که ضرورت بستری مکرر و نگرانی های مداوم برای بیماران و خانواده های آنها، فرد را به سمت و سوی اختلالات روانی می کشاند (رحیمیان بوگر،1386).

سرطان ضمن ایجاد مشکلات جسمی برای مبتلایان، سبب بروز مشکلات متعدد اجتماعی و روانی برای آنها نیز می شود که در این میان واکنش هایی مثل انکار، خشم و احساس گناه در این بیماران مشاهده می شود. گروهی از محققین ایتالیایی با مطالعه بیماران مبتلا به سرطان در محدوده سنی 18 تا 65 سال دریافتند، مهمترین عامل مربوط به سلامت روان که بر کیفیت زندگی آنها اثر داشته است، اضطراب می باشد و در صورتی که سن افراد مبتلا به سرطان بالای 50 سال بوده و آنها از سطوح تحصیلی پایین و عدم اشتغال به کار برخوردار باشند، کیفیت زندگی این بیماران نامطلوب می شود (کالهون[20] و تدیسکی[21]،2006).

نگرشها در هدایت رفتار انسانها به سوی اهداف، آگاهی از پیامدهای آن و پردازش مؤثر اطلاعات پیچیده درباره محیط زندگی نقش به سزایی دارند. به طور کلی نگرش افراد یک جامعه نسبت به مسایل اجتماعی به منزله تعیین کننده نیت عمل افراد در برخورد با مسایل اجتماعی می باشد. از عمده مسایل مطرح در هر جامعه مسأله سلامتی آن جامعه می باشد. یکی از مسایل مهم و پیچیده سلامتی در کشور ما وجود بیماری سرطان می باشد. بیماران مبتلا به سرطان، اغلب موارد با دو مسأله عمده روبرو هستند. اول، این که، باید با علائم جسمی بیماری خود که می تواند بر حسب نوع بیماری، متفاوت باشد، کنار بیایند. این علائم می تواند روی شغل، زندگی مستقل و رضایت از زندگی این افراد تأثیر بگذارد. دوم، این که، باید با علائم روان شناختی سرطان (مانند، فشار روانی، اضطراب، افسردگی، و …) سازگاری و انطباق پیدا کنند. حتی افرادی که علائم جسمی بیماری خود را به نحو خوبی تحت کنترل در آورده اند نیز در سازگاری روان شناختی با بیماری سرطان دچار مشکل می باشند. بنابراین اغلب بیماران مبتلا به سرطان، اعتماد به نفس خود را از دست می دهند.

با توجه به تغییراتی که در حوزه مفهوم سازی فشار روانی صورت گرفته است، امروزه پیامدهای مثبت و منفی ناشی از فشار روانی دو فرآیند موازی هستند که از تجربه فشار روانی حاصل می شوند و تعالی و رشد در کنار درماندگی وجود دارد. بنابراین فشار روانی می تواند به منزله تسهیلگرهایی در قلمرو رشد و تحول شخصی عمل کند (کالهون[22] و تدیسکی[23]،2006).

عمده تحقیقات گذشته روی پیامدهای منفی فشارهای روانی تمرکز نموده اند، ولی شواهد روزافزونی مبنی بر تغییرات مثبت دریافت شده از این رویدادها، وجود دارد (بونانو[24]،2005؛ کالهون و تدیسکی،2006). نتایج تحقیقات جدید نشان می دهد که برای بسیاری از افراد بحران ها به منزله ی تسهیلگری، عمل می کند که موجب افزایش مقاومت، منابع فردی و اجتماعی، مهارت های مقابله ای جدید و به طور کلی رشد و تحول فردی می گردد (موس[25]و شفر[26]،1998). پدیده تغییر مثبت ناشی از چالش با فشار روانی، با اصطلاحات متفاوتی مانند تعالی پس از ضربه ای، رشد پس از ضربه، رشد وابسته به فشار روانی، فواید دریافتی، دستاوردهای مفید و سازگاری مثبت، توصیف شده است (شاو[27]، جوزف و لینلی،2005).

زولنر[28] و مارکر[29] (2006) معتقدند که، «رشد پس از ضربه، به تجربه تغییرات معنی دار مثبت ناشی از مخاطرات مربوط به مواقع فوق العاده بحرانی زندگی گفته می شود». با این ترتیب، مخرج مشترک تعریفهای  به عمل  آمده تغییرات مثبتی است که افراد بعد از ضربه از خود گزارش می دهند.

شخصیت[30]، اشاره دارد به الگوهای متمایز و اختصاصی تفکر، هیجان و رفتار هر آدمی که شیوه و سبک تعامل او را با محیط های فیزیکی، اجتماعی، جسمی و درونی می سازد. اولین وظایف روان شناسی شخصیت، توصیف تفاوت هایی است که افراد را از یکدیگر متمایز می کند. تعاریف بسیاری از شخصیت ارایه شده است که می توان به طور کلی آنها را به چهار دسته تقسیم کرد؛ 1) تعاریفی که روی فردیت و یگانگی افراد تأکید می کنند؛ در این تعاریف، شخصیت شامل خصوصیاتی است که افراد را از یکدیگر متمایز می نماید، 2) تعاریفی که بر ساختارها و سازه های درونی و فرضی تأکید می ورزند؛ در این گونه تعاریف، رفتارهای آشکار، بخش کمی از تعریف را تشکیل می دهد، 3) تعاریفی که بر ساختارها و سازه های بیرونی و رفتارهای قابل مشاهده تأکید می کنند؛ در این مفهوم شخصیت شامل انتزاع هایی است که از رفتارهای آشکار و مشاهدات رفتاری اخذ شده است، 4) تعاریفی که روی تاریخچه ی زندگی و مراحل رشد تأکید دارند؛ که در این دیدگاه، شخصیت حاصل رویدادهای درونی و بیرونی است (کاستا[31]و مک کری[32]، 1992).

نظریه پنج عاملی شخصیت که به پنج عامل بزرگ[33] نیز معروف است، از سوی دو روان شناس ساکن آمریکا به نام های کاستا و مک کری در اواخر دهه 80 میلادی ارائه شد و در اوایل دهه 90 مورد ارزیابی مجدد قرار گرفت. کاستا و مک کری (1992)، پنج عامل شخصیت را به عنوان تمایلاتی مبنایی که زمینه زیستی دارد، معرفی کرده اند. این تمایلات اساسی، آمادگی های عملی و احساسی به گونه ای خاص است و به طور مستقیم تحت تأثیر محیط قرار ندارد. نظریه آنها با تکیه بر یافته هایی که ارثی بودن عامل ها را نشان     می دهند و از وجود زیر بنای زیستی برای آنها حکایت دارند، نتیجه می گیرد که این عوامل باید از ساختارها و فرایندهایی زیستی مانند، موقعیت خاص ژن ها، برخی مناطق مغزی (مثلاً، بادامه)، برخی انتقال دهنده های عصبی، هورمون ها و غیره سرچشمه گرفته باشند (جان و سریواستاوا،۱۹۹۹).

پنج عامل بزرگ شخصیت، عبارتند از، روان رنجورخویی[34](N)  یا پایداری هیجانی، برون گرایی[35](E)  یا فعالیت، باز بودن[36] به تجربه(O)  یا فرهنگ یا روشنفکری، توافق پذیری[37] یا همسازی (A)، وجدانی بودن[38] یا وظیفه شناسی© (کاستا و مک کری، 1992).

با در نظر گرفتن نتایج حاصل از رویکردهای جدید و نیز تغییر نگرش، در پژوهش های رشد پس از ضربه  از مشکل نگر به پیشگیری و کاهش اثرات روان شناختی بیماری سرطان بر روی افراد مبتلا، اکنون مهم به نظر می آید که بدانیم، ویژگی های پنج گانه شخصیتی، اعتقادات مذهبی و رشد پس از ضربه  چه رابطه ای با هم دارند و این عوامل چه نقشی در ساختارهای روان شناختی بیماران مبتلا به سرطان دارد؟ آیا ویژگیهای پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی می توانند رشد پس از ضربه  را پیش بینی کنند؟ بنابراین محقق بر آن است تا به بررسی مسأله اینکه آیا هیچ کدام از ویژگی های پنج گانه شخصیت و عوامل مذهبی، توانایی پیش بینی رشد پس از ضربه در افراد مبتلا به بیماری سرطان را دارند یا خیر؟ بپردازد. این مطالعه با هدف بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه در بیماران مبتلا به سرطان از روی ویژگی های پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی در ایران انجام شده است.

3-1. اهمیت و ضرورت تحقیق

   اطلاع یافتن از ابتلا به سرطان برای هر فردی یک تجربه غافلگیرکننده و نگران کننده است. در واقع با آگاهی یافتن از ابتلا به بیماری بدخیم و تهدیدکننده حیات (سرطان)، درک افراد از زندگی تغییر می کند و تلاش می شود بیمار با این وضعیت سازگار گردد. در بیماران مبتلا به سرطان، دسترسی به منابع مناسب حمایتی در سازگاری مؤثر با بیماری تأثیرگذار است ( وایلر[39]و هانتیکاینن[40]، 2005).

پیامدهای روانی بیماری سرطان و درمان آن، موضوع بسیاری از فعالیتهای پژوهشی بوده است. در این راستا، رویکرد شناختی- رفتاری از جمله رویکردها در روان شناسی است که توجه پژوهش گران و روان شناسان را در چند دهه ی اخیر به خود جلب کرده است. این رویکرد می تواند به بیماران کمک کند تا تأثیرات روانی منفی بیماریشان را به کمترین مقدار برسانند. حمایت تجربی قوی درباره ی کاربرد درمان شناختی- رفتاری برای مشکلات روانی شایع در بیماریهای جسمی، با ارائه مراقبت بهداشتی نوین و تأکید بر درمان های دارای حمایت تجربی، کاملاً هماهنگ است. تاکنون مدلهای شناختی- رفتاری و دستورالعمل های درمانی آن برای شمار زیادی از اختلالات روانی و بیماری های مزمن پزشکی، از جمله سرطان تدوین شده است و بسیاری از آنها در پژوهش های بالینی مؤثر شناخته شده اند (گریر[41]و همکاران، 1988).

رشد روز افزون بیماری سرطان و تأثیر آن بر روی ساختار روان شناختی افراد مبتلا، محققان را بر آن داشته تا با توجه به نو بودن پژوهش، به مطالعه جنبه های بالا بردن سطح امید به زندگی در بیماران مبتلا به سرطان بپردازند و از نظرات صاحب نظران در این زمینه استفاده نمایند.

«رشد پس از ضربه» به عنوان «تجربه تغییرات روان شناختی مثبت ناشی از چالش با رویدادهای استرس زا» توصیف می شود. افرادی که با فشار روانی روبرو می شوند، ممکن است تغییرات معناداری را در مقوله های مختلف زندگی، مانند افزایش توانمندی برای درک ارزش زندگی و افزایش اهمیت دادن به مقوله های معنوی و مذهبی تجربه کنند (کالهون و تدیسکی،2001).

جنبه هایی از عقاید و مناسک مذهبی و معنوی به طور گسترده ای با بهزیستی رابطه دارد، بنابراین معقول است که انتظار داشته باشیم مذهب و معنویت در چگونگی سازگاری افراد با رویدادهای ضربه آمیز و فشارزا نقش داشته باشند (شاو و جوزف،2004). استفاده از مذهب به افراد کمک می کند تا با اثرات منفی رویدادهای استرس زا مقابله کنند و دریافتن هدف و معنا در این رویدادها، حتی زمانی که بنظر بی معنا هستند، به آنها یاری می رساند (فولکمن[42] و موسکوویتز[43]،2000). البته لازم به ذکر است، تعیین علت و معلول در این موضوع به راحتی قابل جواب دادن نیست. پاسخ گویی به اینکه آیا افراد مذهبی بعد از ابتلا به ضربه، رشد پس از ضربه پیدا می کنند یا ضربه باعث می شود افراد مذهبی شوند، تنها از طریق مطالعات طولی امکان پذیر می باشد. حال با توجه به بررسی نظریه های مختلف در خصوص تأثیر اعتقادات مذهبی در رشد پس از ضربه و بررسی مقالات مرتبط با آن محقق ضرورت بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس ویژگی های پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی در افراد مبتلا به سرطان در شهر بندرعباس به عنوان یک پژوهش احساس نموده است.

 4-1. اهداف تحقیق

 1-4-1. اهداف کلی :

بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس ویژگی های پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی در افراد مبتلا به بیماری سرطان

 2-4-1. اهداف ویژه :

– بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس عامل روان رنجورخویی در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

– بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس عامل برون گرایی در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

– بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس عامل باز بودن به تجربه در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

– بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس عامل توافق پذیری در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

– بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس عامل وجدانی بودن در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

-بررسی پیش بینی رشد پس از ضربه بر اساس پنج عامل شخصیت و اعتقادات مذهبی در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

– بررسی رابطه بین ویژگی های پنج گانه شخصیت و اعتقادات مذهبی در افراد مبتلا به بیماری سرطان.

3-4-1. اهداف کاربردی :

این پژوهش می تواند در زمینه های پزشکی، مشاوره ای، روان شناسی و علمی – پژوهشی کاربرد زیادی داشته باشد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند برای کمک به بهبود وضعیت بیماران مبتلا به سرطان و  همچنین جهت استفاده در بیمارستانها و مراکز مشاوره و توانبخشی، دانشگاه های علوم پزشکی، کتابخانه ها، مراکز علمی – پژوهشی، مفید واقع گردد.

5-1. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:

 1-5-1. رشد پس از ضربه  :

تعریف مفهومی رشد پس از ضربه  :

 از نظر زولنر و مارکر (2006) رشد پس از ضربه، به تجربه تغییرات معنی دار مثبت ناشی از مخاطرات مربوط به مواقع فوق العاده بحرانی زندگی گفته می شود. در پزشکی اصطلاح «رشد پس از ضربه» به استخوان هایی گفته می شود که در نقطه ی التیام یافته ی پس از شکستن، بسیار ضخیم و قوی می گردد و در ادبیات ضربه شناسی، این اصطلاح به معنی تغییر در ادراک از خود روابط با دیگران، تغییر فلسفه ی زندگی پس از ضربه های شدید، تغییر در باورهای بنیادی، تغییر حاصله در هویت و تغییر در ادراک از خود به صورت خودتأییدی و خودکارآمدی بالا به کار می رود(فوربیس[44]،2010؛ دامسک[45]، 2012).

 تعریف عملیاتی رشد پس از ضربه  :

در این پژوهش، منظور از رشد پس از ضربه، نمره ای است که فرد در پرسشنامه رشد پس از ضربه[46] 21 سؤالی تدیسکی و کالهون(1996) بدست می آورد.

 2-5-1. پنج عامل بزرگ شخصیت :

تعریف مفهومی پنج عامل بزرگ شخصیت :

منظور از «پنج عامل بزرگ شخصیت» (ویژگی های پنج گانه شخصیتی)، 5 شاخص، روان رنجورخویی یا  بی ثباتی هیجانی (دارای زیر مجموعه های، اضطراب، خشم و کینه، خلق افسرده، شرم، تکانشی بودن، آسیب پذیری از استرس)؛ برون گرایی (دارای زیر مجموعه های، صمیمیت، جمع گرایی، قاطعیت، فعالیت یا جنب و جوش، هیجان جویی، و عواطف مثبت)؛ باز بودن به تجربه ها (دارای زیر مجموعه های، تخیل، زیبایی شناسی، احساسات، فعالیت، دامنه سلیقه ها، ارزش ها)؛ توافق با دیگران (دارای زیرمجموعه های، اعتماد، سادگی، همدردی، تبعیت، تواضع، و درک دیگران)؛ و شاخص وجدانی بودن (دارای زیر مجموعه های، حس شایستگی، نظم، وظیفه شناسی، تلاش برای موفقیت، پیگیری، و انعطاف ناپذیری در اهداف)         می بشد.

تعریف عملیاتی شخصیت :

 منظور از ویژگی شخصیتی در این پژوهش میزان نمره ای است که افراد از پرسشنامه فرم کوتاه شخصیتی نئو[47] 60 سئوالی کسب نمایند.

 

استاد راهنمای نظری:
فرهاد مهندس پور
نگارش نمایشنامه:
دکل کل
استاد راهنمای عملی:
فرزاد معافی غفاری
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول : کلیات پژوهش

  1-1-  بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………..10

 1- 2-  پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………….12

  1-3-  اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….13

 1- 4-  سئوالات کلیدی پژوهش………………………………………………………………………………………..13

1-  5-  فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………..14

 1- 6-  روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………….15

فصل دوم : چهار چوب نظری ;  رئالیسم انتقادی

2-1- نگاهی تاریخی به ادبیات روسیه…………………………………………………………………..18

2-2-سیر مکتب ادبی رئالیسم در روسیه…………………………………………………………………25

2-3-رئالیسم در ادبیات و فلسفه…………………………………………………………………………………………27

2-4-رئالیسم در تئاتر ……………………………………………………………………………………………………..31

2-5-واژه رئالیسم انتقادی………………………………………………………………………………………………..37

2-6-ریشه ها و پیدایش رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………..41

2-7-رابطه ی  رئالیسم انتقادی و رئالیسم سوسیالیستی………………………………………………………….47

فصل سوم : دیدگاه کلی و نظریه های جامعه شناسی لوکاچ نسبت به هنر و ادبیات

3-1-معرفی لوکاچ……………………………………………………………………………………………………….65

3-2-زندگینا مه…………………………………………………………………………………………………………….65

 3-3-اندیشه ها ی لوکاچ……………………………………………………………………………………………….65

3-4-برخی از آثار لو کاچ ……………………………………………………………………………………………..66

 3-5-رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………………………………….68

 3-6-رئالیسم در برابر ادبیات بورژوازی عصر حا ضر(مدرنیسم)…………………………………………….72

فصل چهارم: نیکلای گوگول

4-1-زندگی نامه ی ،نیکلای گوگول……………………………………………………………………..79

4-2-نگرش و اندیشه های گوگول بر اساس نمودهای اجتماعی رئالیسم انتقادی……………..82

4-3-گوگول پلی بین ادبیات رمانتیک و رئالیستی روسیه…………………………………………….84

4-4-تکنیک داستان نویسی گوگول……………………………………………………………………….87

4-5-نمایشنامه ها و داستان های گوگول………………………………………………………………….95

      4-5-1-نقد و بررسی نمایشنامه(عروسی)……………………………………………………………96

      4-5-2-بازرس بزرگترین کمدی تاریخ ادبیات روسیه………………………………………..106

      4-5-3-خلاصه ای از داستان( دماغ) ………………………………………………………………116

4-6-مروری بر جهان بینی نیکلای گوگول …………………………………………………………..121

      4-6-1-خلاصه ای کو تاه از داستان مردگان زر خر ید………………………………………129

      4-6-2-بررسی شنل،شاهکار جاویدان گوگول…………………………………………………130

4-7-ارزیابی آثار گوگول از منظر زبان شناسان،و منتقدین………………………………………..133

فصل پنجم: میرزا فتحعلی آخوندزاده

5-1-زندگی نامه ی میرزا فتحعلی آخوندزاده ……………………………………………………..138

5-2-خلاصه ی کوتاه از آثار نمایشی آخوندزاده …………………………………………………..143

         5-2-1-حکایت های ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر ……………………………………………143

         5-2-2-حکایت موسیو ژوردان حکیم نباتات و مستعلی شاه مشهور به جادوگر……143

        5-2-3-حکایت خرس قولدور باسان یا (دزدافکن) ……………………………………….144

        5-2-4-حکایت وکلای مرافعه تبریز……………………………………………………………144

        5-2-5-حکایت وزیر خان لنکران یا (سراب) ……………………………………………….145

5-3-انعکاس رئالیسم انتقادی روسیه در ادبیات نمایشی ایران ………………………………….147

5-4-اندیشه های آخوندزاده……………………………………………………………………………..156

5-5-رئالیسم روسیه  پدید آورنده اندیشه ی مدرنیته  اجتماعی در آثار آخوندزاده ………163

5-6-آخوندزاده نماینده اندیشه  انتقادی در ایران…………………………………………………..169

5-7-آخوند زاده پیشرو در نمایشنامه نویسی………………………………………………………….178

5-8-آخوند زاده بنیانگذار نقد تئاتر،تاریخ و ادبیات در ایران……………………………………181

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………185

 منابع……………………………………………………………………………………………………………187

 پایا نامه عملی : دکل کل………………………………………………………………………………190

چکیده

 نیکلای گوگول, رمان نویس و نمایشنامه نویس روسی بود که در آثارش با نگاهی احساسی و طنز آمیز به واقعیات اجتماعی می پرداخت.

 در فصل اول کلیات پژوهش ارائه می شود. در فصل دوم دیدگاه لوکاچ در این زمینه نیز تشریح می گردد.در فصل سوم رویکرد گوگول نسبت به نقد اجتماعی بررسی شده و همچنین به لحاظ قرابت این رویکرد با ملاحظات لوکاچ تحلیل جامعه شناختی در این زمینه انجام شده است..در فصل چهارم ریشه ها و آغاز رئالیسم انتقادی تعریف وادامه روند آن در ادبیات روسیه بررسی شده است.در فصل پنجم اندیشه های آخوندزاده از منظر جامعه شناختی ارزیابی شده و در ادامه  به بازتاب رئالیسم انتقادی در ادبیات فارسی ،خصوصادرآثار نمایشی آخوند زاده، پرداخته شده است.

در انتها با توجه به اینکه که , نمایشنامه های آخوندزاده بخصوص،  نمایشنامه ی ((وکلای مرافعه تبریز )) همخوانی نزدیکی با نمایشنامه ی(( بازرس)) گوگول دارد فر صت مناسبی پیش آمد تا  یک بررسی تطبیقی نیز انجام شود..

                    کلید واژگان : نیکلای گوگول , لوکاچ, رئالیسم انتقادی, جامعه شناسی ادبیات ,آخوندزاده.

 مقدمه

بررسی مسا ئل اجتماعی و بازتاب انتقادی آن در قالب نمایشنامه در آثار نیکلای گوگول و در نمونه ایرانی آن یعنی آثار آخوند زاده از دوره تحصیلی کارشناسی یکی از مباحث مورد علاقه من در حوزه ادبیات نمایشی بوده،  به همین دلیل ،در این باب ،پژوهشی نیز برای پایان نامه دوره یاد شده ارائه دادم.

در دوره حاضر برای ادامه این تحقیق و  با مشا وره ی استاد راهنمای بخش نظری ام پژوهش ام را آغاز نمودم،همزمان در بخش عملی  هم شروع به نگارش نمایشنامه((دکل کل)) پرداختم.

با تو جه به پژو هش دوره ی کا رشناسی ام که منحصرا به رویکرد گوگول در باب رئالیسم انتقادی پرداخته  شده بود ،بر آن شدم که نمایشنامه ها و داستان های گوگول را از منظر یک جامعه شناس مورد تحلیل قرار دهم،بنا براین از تفکرات لو کاچ در این زمینه نیز بهره جستم،چون مفهوم رئالیسم انتقادی از منظر لوکاچ، با اندیشه های درام نویسا نی مانند گوگول ارتباط جامعه شناختی نزدیکی داشت.

در بخش دوم این پژوهش لازم دیدم به  رئالیسم انتقا دی درادبیات فارسی نیز بپردازم. از آنجا که بین ادبیّات روسی و ادبیّات فارسی قرابت معنایی و صنعتی (صنایع ادبی) وجود دارد. گذشته از آنکه نظم و نثر روسی را با کمال آسانی می‌توان به زبان فارسی درآورد و تطبیق داد، صنایع ادبی ـ مثل تلفیق‌ها و کنایه‌ها و استعاره‌های زبان روسی ـ و گهگاهی مَثَل‌های این زبان با معادل آن در زبان فارسی تطبیق می‌کند به همین علت  بازتاب رئالیسم انتقادی روسیه را در ادبیات فارسی ، بخصوص در نمایشنامه ها ی آخوند زاده مورد بررسی قرار دادم.

 

البته در حوزه ها ی دیگر، تحقیقاتی در مورد آثار آخوند زاده انجام شده است، تفاوت اساسی پژوهش حاضر در حوزه ی تطبیقی صورت پذیرفته ، بطوری که برای مثال: نمایشنامه(وکلای مرافعه تبریز)با نمایشنا مه (بازرس)گوگول مورد تطبیق قرار گرفته است.

در مجموع برای قالب اولیه این پژوهش از دیدگاه جامعه شناختی لوکاچ استفاده شده است. به همین علت  در گام اول، نگرش و اندیشه های گوگول در باب انتقادی شرح داده شده ، ودر مر حله ی بعدی انعکاس آن در آثار آخو ند زاده  مورد بررسی قرار گرفته است.

 لازم به یاد آوری می دانم  در این مسیر، با پاره ای  مشکلات نیز موا جه بودم،که تا حدود زیادی روند پژوهشی ام را به تا خیر اندا خت،در نهایت با راهنمایی ها ی اساتید بز رگو ارم راه را هموار تر یافتم.

 

 بیان مسئله

 

فلاسفه اولین کسانی بودند که بین رئالیسم اروپایی و رئالیسم انتقادی فرق گذاشتند. اصطلاح رئالیسم انتقادی را برای اولین بار لوکاچ برای قلمرو وسیع تر ی از ادبیات پیشنهاد کرد.

 

 

 
استادراهنما:
دکتر حسین زینلی پور
 زمستان 1393
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

عنوان
صفحه
چکیده ……………………………………………………………………………………………………………….
1
فصل اول : کلیات تحقیق
 
1-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………
3
1-2 بیان مساله ……………………………………………………………………………………………………
5
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………..
12
1-4 اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………
12
1-4-1 اهداف کلی ……………………………………………………………………………………………..
12
1-4-2 اهداف جزئی …………………………………………………………………………………………..
12
1-5 سئوالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………
12
1-6 تعاریف متغیرها ……………………………………………………………………………………………
14
فصل دوم : پیشینه تحقیق
 
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..
16
2-1 پیشرفت تحصیلی …………………………………………………………………………………………
16
2-1-1 تعاریف پیشرفت تحصیلی  ………………………………………………………………………..
16
2-1-2 معیارهای پیشرفت تحصیلی ……………………………………………………………………….
17
2-1-3 عوامل مهم تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی ……………………………………………………
18
2-1-4 به طور کلی عواملی که بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر دارند………………
22
2-1-5 خانواده و پیشرفت تحصیلی ………………………………………………………………………
23
2-1-6 ارزشها و انتظارات والدین و پیشرفت تحصیلی …………………………………………….
24
2-1-7 شرایط اجتماعی و اقتصادی و پیشرفت تحصیلی……………………………………………
24
2-1-8  سطح تحصیلی والدین و پیشرفت تحصیلی …………………………………………………
25
2-1-9 مدرسه و پیشرفت تحصیلی ……………………………………………………………………….
25
2-1-10 انتظارات معلم و پیشرفت تحصیلی ………………………………………………………….
26
2-1-11 نمره و ارزشیابی و پیشرفت تحصیلی ……………………………………………………….
26
2-2 یادگیری خود تنظیمی …………………………………………………………………………………..
27
2-2-1 نظریات یادگیری خودتنظیمی ……………………………………………………………………
28
2-2-2 راهبردهای خودتنظیمی …………………………………………………………………………….
29
2-2-3 راهبردهای مدیریت منابع ………………………………………………………………………….
31
2-2-4 ویژگی های یادگیرندگان خودتنظیم گر ………………………………………………………
32
2-2-5 رویکرد ساختن گرایی و یادگیری الکترونیکی ………………………………………………
32
2-2-6 پرورش خودتنظیمی در محیط الکترونیکی …………………………………………………..
34
2-3 فناوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………
38
2-3-1 تاریخچه فن آوری اطلاعات  …………………………………………………………………….
43
2-3-2 اهمیت فناوری اطلاعات …………………………………………………………………………..
44
2-3-3 تاریخچه کاربرد تکنولوژی اموزشی در جهان ………………………………………………
45
2-3-4 تاریخچه تکنولوژی آموزشی در ایران ………………………………………………………….
47
2-3-5 تحقیقات عکس العملهای شناختی در مواجهه با رسانه ها ………………………………
49
2-3-6 اصول انتخاب امکانات جدید به عنوان یک رسانه آموزشی …………………………….
51
2-3-7 انتخاب روش استفاده از ابزار  و رسانه جدید به وسیله فراگیر ………………….
52
2-3-8 امکانات و فن آوری جدید آموزشی  و پیشرفت تحصیلی ……………………………
53
2-3-9 انواع مختلف فناوری :……………………………………………………………………
55
2-3-10 اهمیت و ضرورت توجه به علم رایانه و مبانی آن …………………………………
60
2-3- 11 مبانی نظری علوم و فنون رایانه………………………………………………………………
62
2-3-12 اعتیاد به اینترنت یکی از انواع اعتیاد به فناوری اطلاعات ………………………………..
65
2-3-13 انواع اعتیاد اینترنتی ……………………………………………………………………………….
67
2-3-14 آثار و پیامدهای اعتیاد اینترنت …………………………………………………………………
68
2-3-15 عوامل ایجاد کننده اعتیاد اینترنتی ( به جز خود عامل اینترنت ) ……………………
70
2-3-16 راهبردهای درمانی ………………………………………………………………………………
71
.2-3-17 معرفی خلاصه ای از آخرین پژوهش ها…………………………………………………….
72
2-3-18 فضا و زمان آموزشی لازم آموزشی (برنامه زمان بندی)…………………………………
73
2-4 مروری بر تحقیقات انجام شده ……………………………………………………………………….
79
2-4-1 تحقیقات انجام شده در خارج از کشور ……………………………………………………….
79
2-4-2 مطالعات انجام شده در داخل کشور …………………………………………………………..
83
فصل سوم : روش اجرای تحقیق
 
3-1 روش شناسی تحقیق …………………………………………………………………………………
88
3-2 مدل مفهومی تحقیق …………………………………………………………………………………..
88
3-2 جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………3-3-1 حجم نمونه …………………………………………………………………………………………..
8989
3-4 شرح کامل و ابزار پژوهش …………………………………………………………………………
89
3-5 روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………….
90
فصل چهارم : نتایج
 
4-1 آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………….
92
4-2 آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………..
96
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات
 
5-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………….
106
5-2 نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………..
107
5-2-1 نتایج به دست آمده از تحلیل توصیفی…………………………………………………………
107
5-2-2 بحث در رابطه با فرضیه های پژوهش…………………………………………………………
108
5-2 پیشنهادهای تحقیق …………………………………………………………………………………..
110
5-2-1 پیشنهادهای کاربردی …………………………………………………………………………….
110
5-2-2 پیشنهادات پژوهشی ……………………………………………………………………………..
111
5-3 محدویت های پژوهش ………………………………………………………………………………..
112
منابع
 
منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………
114
منابع غیر فارسی ………………………………………………………………………………………………..
114
/>پیوست
 
پیوست ……………………………………………………………………………………………………………..
117
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………
123 
فهرست جدول ها

عنوان
صفحه
جدول 4-1 مربوط به مشخصات  سن  ……………………………………………………………………………
92
جدول 4-2 مربوط به مشخصات نوع کلاس  ……………………………………………………………………
93
جدول 4-3  مربوط به مشخصات رشته تحصیلی ………………………………………………………………
94
جدول 4-4 مربوط به معدل ……………………………………………………………………. …………………….
95
جدول 4-5 مربوط به میانگین و انحراف معیار  راهبردهای شناختی و اعتیاد به فناوری اطلاعات………………
96
جدول 4- 6 مربوط به سطح معناداری مولفه راهبردهای شناختی و اعتیاد به فناوری اطلاعات…………………..
96
جدول 4 – 7 مربوط به  R چندگانه………………………………………………………………………………………
96
جدول 4 – 8 مربوط به آنالیز واریانس رگرسیون …………………………………………………………………………………….
97
جدول 4 – 9 مربوط به ضرایب رگرسیون و ثابت ………………………………………………………………………………….
97
جدول 4-10 مربوط به میانگین و انحراف معیار  راهبردهای فراشناختی و اعتیاد به فناوری اطلاعات…………
98
جدول 4- 11 مربوط به سطح معناداری مولفه راهبردهای فرا شناختی و اعتیاد به فناوری اطلاعات……. ……..
98
جدول 4 – 12 مربوط به  R چندگانه…………………………………………………………………………………….
99
جدول 4 – 13 مربوط به آنالیز واریانس رگرسیون …………………………………………………………………………………..
99
جدول 4 – 14 مربوط به ضرایب رگرسیون و ثابت ……………………………………………………………………………….
99
جدول 4-15 مربوط به میانگین و انحراف معیار  راهبردهای مدیریت منابع و اعتیاد به فناوری اطلاعات…….
100
جدول 4- 16 مربوط به سطح معناداری مولفه راهبردهای مدیریت منابع و اعتیاد به فناوری اطلاعات……. ….
100
جدول 4 – 17 مربوط به  R چندگانه…………………………………………………………………………………….
101
جدول 4 – 18 مربوط به آنالیز واریانس رگرسیون ………………………………………………………………………………….
101
جدول 4 – 19 مربوط به ضرایب رگرسیون و ثابت ……………………………………………………………………………….
101
جدول 4-20 مربوط به میانگین و انحراف معیار  پیشرفت تحصیلی و اعتیاد به فناوری اطلاعات……………….
102
جدول 4- 21 مربوط به سطح معناداری مولفه پیشرفت تحصیلی و اعتیاد به فناوری اطلاعات……. ……………
102
جدول 4 – 22 مربوط به  R چندگانه…………………………………………………………………………………….
103
جدول 4 – 23 مربوط به آنالیز واریانس رگرسیون …………………………………………………………………………………..
103
جدول 4 – 24 مربوط به ضرایب رگرسیون و ثابت ……………………………………………………………………………….
103
 

فهرست نمودار

عنوان
صفحه
نمودار 4-1 مربوط به مشخصات  سن  ……………………………………………………………………………
92
نمودار 4-2 مربوط به مشخصات نوع کلاس  …………………………………………………………………..
93
نمودار 4-3  مربوط به مشخصات رشته تحصیلی ………………………………………………………………
94
نمودار 4-4 مربوط به معدل ……………………………………………………………………. ……………………
95
[1]چکیده:

هدف : هدف کلی از این تحقیق بررسی نقش اعتیاد به فناوری اطلاعات بر راهبردهای خود تنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شهر بندرعباس می باشد.

روش: با توجه به این که این پژوهش به بررسی نقش اعتیاد به فناوری اطلاعات بر راهبردهای خود تنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می پردازد  لذا پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی می باشد جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش کلیه دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان بندرعباس می باشند که از بین آن ها تعداد 367  نفر با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. روش مورد مطالعه میدانی و ابزار مورد استفاده پرسشنامه های گرایش به اعتیاد پرسشنامه اعتیاد به اینترنت کیمبرلی یانگ ( 1999) ، راهبردهای خودتنطیمی پنتریچ و دی گروت(1990) و نمره معدل نیمسال اول 92-91دانش آموزان می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش از شاخص های آمار توصیفی مانند (میانگین ، انحراف معیار …) و همچنین از آمار استنباطی با استفاده  آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون ساده استفاده شد. داده های به دست آمده پژوهش با استفاده از سیستم نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج : نتایج تحقیق بدین شرح می باشد بین اعتیاد به فناوری اطلاعات و راهبردهای شناختی همبستگی معنادار و منفی ( معکوس ) به میزان (0.326- )  وجود دارد. همچنین با توجه به مقدار( 56.083  = F ) فرضیه تحقیق تایید می گردد. بین اعتیاد به فناوری اطلاعات و راهبردهای فرا شناختی همبستگی معنادار و منفی ( معکوس ) به میزان (0.161- )  وجود دارد. همچنین با توجه به مقدار(10.138 = F ) فرضیه تحقیق تایید می گردد. نتایج نشان داد که بین اعتیاد به فناوری اطلاعات و راهبردهای فرا شناختی همبستگی معنادار و منفی ( معکوس ) به میزان (0.147- )  وجود دارد. همچنین با توجه به مقدار(7.738  = F ) فرضیه تحقیق تایید می گردد. بین اعتیاد به فناوری اطلاعات و راهبردهای فرا شناختی همبستگی معنادار و منفی ( معکوس ) به میزان (0.547- )  وجود دارد. همچنین با توجه به مقدار(6.738 = F ) فرضیه تحقیق تایید می گردد

کلیدواژه: اعتیاد به فناوری اطلاعات ، راهبردهای یادگیری خود تنظیمی، راهبردهای شناختی، راهبردهای فراشناختی، راهبردهای مدیریت منابع ، پیشرفت تحصیلی .

-1 مقدمه

پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخص های مهم در ارزشیابی آموزش و پرورش است و تمام کوششها در این نظام درواقع تلاش برای جامعه عمل پوشاندن بدین امر تلقی می شود. به طور اعم کل جامعه و به طور اخص نظام آموزش و پرورش نسبت به سرنوشت کودکان، رشد و تکامل موفقیت آمیز آنان جایگاه آنها در جامعه علاقه مند و نگران است و انتظار دارد دانش آموزان در جوانب گوناگون، اعم از ابعاد شناختی و کسب مهارت و تواناییها و نیز در ابعاد عاطفی و شخصیتی، آنچنان که باید پیشرفت و تعالی یابند(پورشافعی، 1370).

بدون شک در دنیای پیشرفته امروزی یکی از علایم موفقیت فرد، پیشرفت تحصیلی می باشد که بدون آن توسعه و ترقی هیچ کشوری امکان پذیر نخواهد بود. ترقی هر کشوری رابطه مستقیم با پیشرفت علوم و دانش و تکنولوژی آن کشور دارد و پیشرفت علمی نیز حاصل نمی شود مگر اینکه افراد خلاق تربیت شده باشند، پیشرفت تحصیلی ضمن اینکه در توسعه و آبادانی کشور مؤثر است در سطوح عالی منجر به یافتن شغل و موقعیت مناسب و در نتیجه درآمد کافی می شود. دانش آموزان و دانشجویان که از موقعیتهای تحصیلی برخوردارند، خانواده و جامعه با دیده ی احترام به آنان        می نگرند. در جامعه با روحیه و نشاط بیشتری حضور خواهند یافت و در کنار اینها از هزینه های گزافی که از افت تحصیلی برآموزش و پرورش تحمیل می شود، کاسته خواهند شد. دستیابی به بهره وری و بهبود کیفیت نظام آموزشی را می توان اثر گذار ترین عامل در توسعه کشور ها دانست. تجارب کشورهای پیشرفته ای چون ژاپن در زمینه توسعه همه جانبه نیز حکایت از سرمایه گذاری بر روی منابع آموزشی و انسانی دارد. در راستای دستیابی به این اهداف بهبود کیفیت موقعیت تحصیلی از جمله اهداف اساسی برنامه های آموزشی است.

تئوری و تحقیق علمی در مورد یادگیری خودتنظیم، از اواسط دهه ی 1980 در پاسخ به این سؤال مطرح شد كه چه طور دانش آموزان به فرایندهای یادگیری خودشان مسلط م یشوند. در واقع از دهه ی 1980 به بعد، یادگیری خودتنظیم به عنوان راهبردی نو برای كمك به دانش آموزان به منظور تسلط بر فرایندهای یادگیری و به طور كلی بهبود كیفیت یادگیری، مورد توجه روا نشناسان، مشاوران و متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفت. تا قبل از دهه ی 1980 ، مطالعات در حوزه ی یادگیری خودتنظیم، بر زمینه های گوناگون فردی، خانوادگی و اجتماعی متمركز بود و پس از آن، این سازه در زمینه ی یادگیری مطرح شد و مورد توجه نظری ههای گوناگون روا نشناسی از جمله رفتار گرایی ، شناخت گرایی و ساخت گرایی قرار گرفت( کدیور ، 1380).

یادگیری خودتنظیم بدین معنی است كه دانش آموز مهارتهایی برای طراحی، كنترل و هدایت فرایند یادگیری خود كسب می كند و برای یادگیری تمایل دارد و قادر است كل فرایند یادگیری خود را ارزیابی كند و در مورد آن بیندیشد( بری، 1994). اسکراو و بروکس ( 2000) خودتنظیمی در یادگیری را، توانایی دانش آموزان برای درك و كنترل یادگیری شان می دانند كه برای موفقیت در مواد درسی بسیار مهم است و آ نها را به یادگیرندگانی اثربخش و كارامد تبدیل می كند.

استفاده از فن آوری و تکنولوژی های نوین یکی از جلوه های آشکار دنیای پیش روست. اینترنت نیز به

عنوان یکی از ابعاد نوپای این فن آوری های جدید جهان معاصر، نقش به سزایی درتغییر و تحول زندگی افراد جامعه دارد. اینترنت توانسته با ورود خود به سرعت به یکی ازابزار لازم زندگی تبدیل شود. تا جایی که حذف آن از امور روزمره زندگی امری اجتناب ناپذیراست.

 

در این پایان نامه پیرامون اثبات ایمان ابوطالب از نظر شیعه و اهل سنت با استناد به ادله و شواهد تاریخی مطالبی در پنج فصل بیان شده است که در ابتدا مباحث کلی و واژگان مطرح شده است سپس ایمان اباء و اجداد ابوطالب و اجداد وی و پیامبر مورد بحث قرار گرفته است و سپس زندگانی موحدانه ابوطالب و اشعار و کلام و وصیت و رفتار ایشان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و همچنین جملات و احادیث پیامبر و نیز روایات ائمه اطهار در این خصوص ابوطالب بیان شده است و همچنین کلام دانشمدان شیعه و سنی در همین رابطه مورد توجه و تحقیق قرار گرفته شده و در پایان شبهات مطرح شده در رابطه با ایمان ابوطالب مورد بررسی قرار گرفته و پاسخ آنها داده شده است .

 لازم به بذکر است که بدلیل ماهیت پایان نامه کارشناسی ارشد سعی شده است از اطاله کلام و ذکر برخی جزئیات و تکرار مکررات خود داری شود . امید است مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران و خوانندگان محترم قرار گرفته و ما را از نظرات و پیشنهادات خود بهرمند سازند‏.

 فهرست مطالب

مقدمه. 4

فصل اول : کلیات… 4

1 – مساله. 4

2 – سوال اصلی.. 4

3 – سوالهای فرعی : 4

4 – پیش فرض مساله. 4

5 – فرضیه. 4

6 – پیشینه بحث… 4

7 – واژگان. 4

8 – ایمان. 4

9 – اسلام. 4

10 – آیا انگیزه ای برای کتمان ایمان وجود دارد؟. 4

11 – فرضیه ها 4

فصل دوم : خاندان ابوطالب و ایمان آنها 4

1 – ایمان اجداد ابوطالب در قرآن. 4

2 – ایمان اجداد ابوطالب در روایات… 4

3 – گریه پیامبر(ص)هنگام زیارت قبر مادرش… 4

4 – ایمان اجداد ابوطالب از نظر اجماع ، عقل.. 4

5 – مادر و پدر ابوطالب… 4

6 – زندگی و خصوصیات حضرت عبدالمطلب جد پیامبر اکرم (ص) 4

7 – جناب عبد المطلب و حمله به کعبه. 4

8 – ایمان اجداد ابوطالب از نظر علمای سنی.. 4

9 – بررسی اشکالات صاحب المنار و پاسخ به آن. 4

فصل سوم : زندگی موحدانه ابوطالب… 4

1 – تولد ابوطالب… 4

2 – نام ابوطالب… 4

3 – جوانی ، ازدواج و همسر ابوطالب… 4

4 – نسب همسر ابوطالب… 4

5 – رسولخدا(ص) در خانهی ابوطالب و فاطمه. 4

6 – فاطمه مادر حضرت علی(ع) 4

7 – اسلام فاطمه بنت اسد. 4

8 – فاطمه بنت اسد در قرآن. 4

9 – هجرت به مدینه. 4

10 – وفات… 4

11 – فرزندان ابوطالب… 4

12 – سرپرستی ابوطالب از پیامبر. 4

13 -آئین ابوطالب قبل از بعثت پیامبر. 4

14 – آئین نیاکان پیامبر اسلام (ص) 4

15 – ایمان عبدالمطلب… 4

16 – ایمان ابوطالب پیش از بعثت‏… 4

17 – یکتا پرستى ابوطالب پیش از بعثت. 4

18 – ایمان ابوطالب پس از بعثت‏… 4

19 – پشتیبانی از پیامبر. 4

20 – شعب ابیطالب… 4

21 – وفات ابوطالب… 4

فصل چهارم : ایمان ابوطالب… 4

1 – ایمان ابوطالب از نظر پیامبر. 4

2 – ایمان ابوطالب ا ز نظر ائمه اطهار. 4

3 – ابوطالب هرگز بت نپرستید: 4

4 – آثار و اشعار بجا مانده از ابوطالب دال بر ایمان وی.. 4

5- اشعار علماء در مورد ایمان ابوطالب… 4

6 – شش دلیل بر ایمان ابوطالب (ع) 4

7 – دلائل ایمان ابوطالب‏ از نظر علامه جعفر مرتضی عاملی.. 4

8 – ایمان ابوطالب از نظر علماء اهل تسنن.. 4

فصل پنجم : شبهات طرح شده و پاسخ آنها 4

1 – حدیث ضحضاح.. 4

2 – اشکالات سندی حدیث ضحضاح.. 4

3 – مخالفت حدیث ضحضاح با قرآن: 4

4 – نفی تخفیف عذاب بر کفار: 4

5 – نفی شفاعت از کفار و مجرمین: 4

6 – حدیث ضحضاح مخالف با سنت نبوی.. 4

تصاویر. 4

منابع. 4

مقدمه
ابوطالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف ، عمو و حامی پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) و پدر حضرت على (علیه السلام) ، حدود هشتاد و چند سال قبل از هجرت و‏ سى و پنج سال قبل از تولد پیامبر(ص در خانه پدرش عبدالمطلب (شیبه الحمد)[1] متولد شد. نام وى عبدمناف و به نقلى عمران ، و به جهت فرزند بزرگش طالب به «ابوطالب» مشهور شد. ابوطالب رئیس خاندان بنى هاشم و وارث دو منصب مهم رفادت (مهماندارى حاجیان) و سقایت (آب رساندن به حاجیان) بود.

بعد از نبوت برادر زاده اش محمد (صلى الله علیه وآله وسلم با تمام وجود به حمایت از وى پرداخت و در محاصره اجتماعى و اقتصادى بنى هاشم توسط قریش با مسلمانان به «شعب ابوطالب» رفت و کمی پس از پایان یافتن محاصره در اثر رنج و سختى ، در ماه ذى القعده یا شوال سال دهم (سه سال قبل از هجرت) وفات یافت[2].

ابوطالب در میان قریش مشهور به سخاوت بود ، و به سبب درایت و عدالت ونفوذ کلام ، قبایل عرب در مکه وى را به داورى اختیار می‏کردند.[3] در عصر جاهلیت نخستین کسى بود که سوگند در شهادت براى اولیاى دم را بنا نهاد و بعدها اسلام نیز این امر را امضا کرد.[4]. وى در عصر جاهلیت از پلیدى ها دورى می‏گزید و به شیوه پدرش شراب را بر خود حرام کرده بود. [5]

به خاطر بغض نواصب و بنی امیه با علی امیرالمومنین (علیه السلام ) بحث پیرامون ایمان ابوطالب پدر گرامی حضرت علی را مطرح کرده اند و بدون شک طرح آن از سوی عده ای خاص و با اهدافی خاصی صورت گرفته است به طوری که در سالهای اخیر هجمه های سازمان یافته در شبکه های ماهواره ای و سایت های اینترنتی شدت یافته و با ساختن فیلم ها و کلیپ های توهین آمیز به حضرت ابوطالب در صدد تضعیف پایه های اعتقادی تشیع هستند که نوعا توسط وهابیون افراطی برنامه ریزی می شود ولی شیعه اجماع بر ایمان آن حضرت داشته و دارد لکن ما در این مقاله در صدد بررسی روایات تاریخی و شواهد و قرائن بر آن برآمده و در حد توان و گنجایش این مقال مطالبی را به عنوان ایمان ابوطالب از نگاه فریقین با راهنمائی حجه الاسلام والمسلمین استاد دکتر محرمی خدمت خوانندگان محترم تقدیم می کنیم امید است مورد قبول حق تعالی و خشنودی امام زمان قرار بگیرد .

فصل اول : کلیات
1 – مساله
1 – مساله ، اثبات ایمان ابوطالب ابن عبد المطلب در زمان حیات خود به پیامبر اکرم است و برای تبیین مساله لازم است در ابتدا معنای ایمان و اسلام توضیح داده می شود و سپس تاریخ زندگانی ابوطالب و روایات و تاریخ اسلام و کلام اندیشمندان اسلام بررسی می شود .

2 – نکته ای که لازم است به آن اشاره شود این است که هیچکدام از دانشمندان در مورد ایمان ابوطالب و از دست دادن آن ایمان بحثی را مطرح نکرده اند بلکه آنچه مورد نزاع است فقط اثبات ایمان آوردن ابوطالب است .

2 – سوال اصلی
سوال اصلی این است که آیا ابوطالب ابن عبد المطلب در زمان حیات خود به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورده است یا نه ؟

3 – سوالهای فرعی :
1 – ایمان به چه معناست و با اسلام چه تفاوتی دارد ؟

2 – رابطه ابوطالب با پیامبر و بالعکس چگونه بوده است ؟

3 – آیا زندگی ابوطالب موحدانه بوده است ؟

4 – چه شبهاتی در رابطه با ایمان ابوطالب مطرح شده است ؟

4 – پیش فرض مساله
1 – منظور از بحث در باره ایمان ابوطالب ، ایمان به معنای اعم ( یعنی اسلام ) است نه ایمان به معنای اخص که در مقابل اسلام قرار دارد .

2 – موضوع بحث فقط اثبات ایمان ابوطالب در زمان حیات است نه از دست دادن ایمان قبل از وفات که البته در خصوص ایمان آوردن وی و از دست دادن آن ایمان قبل از وفات هیچکدام از دانشمندان بحثی را مطرح نکرده اند و اصولا خارج از بحث می باشد .

ما در این مقاله در صدد تحلیل و بحث پیرامون ایمان ابوطالب به اسلام و پیامبر قبل از وفات وی می‏باشیم و در این خصوص روایات و منابع تاریخی را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

5 – فرضیه
با توجه به تحقیقات فراوان تاریخی باید گفت که :

اولا : ابوطالب در زمان پیامبر به وی ایمان آورده است .

ٍٍثانیا : علمای شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که بحث ایمان در مورد ابوطالب به معنای عام آن است که همان آوردن اسلام و داشتن ایمان قلبی است .

 ثالثا : پیامبر رابطه بسیار حسنه ای با ابوطالب داشته است و مدارک و شواهد تاریخی گویای رابطه بسیار خوب پیامبر و ابوطالب و بلعکس می باشدو همچنین پیامبر در مقاطع مختلف جملاتی بیان فرموده که بیانگر ایمان ابوطالب است .

رابعا : شبهات مطرح شده در رابطه با ایمان ابوطالب با اغراض خاص سیاسی و حسادت های قومی و تعصبهای جاهلی مطرح شده است و پاسخ این شبهات با استناد به ادله روائی و تاریخی داده شده است .

[1] – از این جهت او را «شیبه الحمد» نامیدند که وقتى متولد شد، در سر او، مقدارى موى سفید بود، و به او «شیبه»، که به معنى پیرى است گفتند و به خاطر ویژگیهاى نیک اخلاقى که داشت واژه «حمد، که در اینجا به معنى ستودگى» است به او افزودند.

[2] – (سیره ابن هشام ، ج1 ، ص 189 ; انساب الاشراف ، ج1 ، ص 85)

[3] – (سیره ابن هشام ، ج2 ، ص 30 ; طبقات ابن سعد ، ج1و2 ، ص 12).

[4] – (شرح نهج البلاغه، ج15 ، ص 219 ; سنن نسائى ، ج8 ، ص 2ـ4)

[5] – (شرح نهج البلاغه ، ج15 ، ص 219).

واژگان
از آنجائی که بحث پیرامون ایمان ابوطالب است لازم است که واژه ایمان و اسلام تبیین شود تا دقیقا موضوع مورد اختلاف مشخص شود بر همین اساس مطالب زیر مطرح می شود :

8 – ایمان
هر جا سخن از عمل صالح در میان است، ایمان نیز در کنارش طرح می ‏شود و در واقع عمل صالح،

 آیینه ایمان و باورهاى درونى انسان می ‏باشد «و من یأته مؤمناً قد عمل الصالحات»[1] کسى که از‏دریچه ایمان به حریم خدا وارد می ‏شود، به تحقیق آن کس عمل صالح و شایسته انجام می ‏دهد.

ایمان در لغت ، ضدکفر و به معناى تصدیق، نقطه مقابل تکذیب است [2]اما در اصطلاح ، مطابق با سخن امام صادق(ع) «ایمان، اقرار نمودن به زبان، اعتقاد قلبى وعمل نمودن با اعضا و جوارح است»[3].

 ایمان، طرح درونى است و اعمال مؤمن، بر مبناى این طرح بنا می ‏شود و شکل شایسته و مطلوب به خود می گیرد.
 قرآن می فرماید :

«کل یعمل على شاکلته»[4] پس، از دیدگاه قرآن، چهره واقعى اشخاص را در سیماى اعمال و آیینه ایمان آنها باید جستجو کرد و بر این اساس درباره آنها به داورى نشست.
بنابراین شخص مؤمن باید این سه رکن اساسی ایمان را داشته باشد و اگر هر یک از این سه رکن نباشد، یا ایمان نیست و یا ناقص خواهد بود.

از میان این سه رکن ، دو رکن آن (اقرار به زبان و عمل با جوارح و اعضا) به ظاهر و یکی از آنها (اعتقاد قلبی ) به دل و باطن مربوط است، و اگرچه پی بردن به دو رکن اول (اقرار به زبان و عمل باجوارح) ممکن است، ولی پنهان ساختن آن نیز از نگاه و منظر دیگران غالباً کار دشواری نیست ، اما پی بردن به رکن سوم ایمان (اعتقاد قلبی ) در حالت عادی و برای افراد معمولی نه تنها کاری دشوار، بلکه غیر ممکن است، از این رو بسیار گفته می شود که افرادی غیرمعتقد خود را معتقد جلوه می دهند.

به عبارت دیگر می توان گفت :

مؤمن را از آن جهت مؤمن گویند که خدا و رسول را تصدیق می‌کند و در عرف متکلمان، ایمان اعتقاد به قلب و تصدیق به زبان است؛ مگر در صورت تقیه که تصدیق به زبان لازم نیست، بلکه خلاف آن جایز بوده و حتى در برخى موارد تصدیق زبانى به آنچه که در قلب است، حرام می‌باشد؛

آن‌جا که خوف بر نفس باشد.

شناخت ایمان هرکس دو راه دارد:

یکى آن‌که: انسان از نزدیک مشاهده کند که او خدا و رسول را تصدیق و به تمام معارف اقرار و به احکام اسلام عمل می‌کند, که در این صورت احکام ایمان بر او جارى شده و از گروه کافران خارج می‌ گردد و دیگر این‌ که: معصومان خبر از ایمان شخصى دهند؛ همان‌ گونه که پیامبر اکرم(ص) خبر ایمان کسى داده است، او را جزو مؤمنان می‌دانیم، که از آن‌ جمله حضرت ابوطالب(ع)، پدر امیرالمؤمنین، علی(ع) است.

در فرهنگ قرآن، ایمان وعمل صالح توأمان مطرح است. هرجا سخن از عمل صالح در میان است، ایمان نیز در کنارش طرح می شود و در واقع عمل صالح، آیینه ایمان و باورهای درونی انسان می‏باشد «وَ مَنْ یَأتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصالِحاتِ» [5] کسی که از دریچه ایمان به حریم خدا وارد می شود، محققاً آن کس عمل صالح و شایسته انجام می‌دهد. ایمان، طرح درونی است واعمال مؤمن، بر مبنای این طرح بنا می شود و شکل شایسته و مطلوب به خود می گیرد. «کُلُّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِه» [6] پس از دیدگاه قرآن، چهره واقعی اشخاص را در سیمای اعمال وآیینه ایمان آن ها باید جستجو کرد و بر این اساس درباره آنها به داوری نشست.

9 – اسلام
آیـه شریفه می فرماید : (قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ[7] ) (عربهاى بادیه نشین گفتند:ایمان آورده ایم ! به آنها بگو: شـمـا ایـمان نیاورده اید ولى بگوئید اسلام آورده ایم , ولى هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است ).

قبل از آیه فوق سخن از معیار ارزش انسانها یعنى تقوا را مطرح می کند و می فرماید : تقوا ثمره شـجـره ایـمـان اسـت , آن هـم ایـمانى که در اعماق جان نفوذ کند. اما دراینجا به بیان حقیقت ایـمـان پـرداخته است .

طبق این آیه تفاوت اسلام و ایمان در این است که اسلام شکل ظاهرى قانونى دارد, و هرکس شهادتین را بر زبان جارى کند در سلک مسلمانان وارد می شود, و احکام اسلام بر او جارى می گردد ولى ایمان یک امر واقعى و باطنى است و جایگاه آن قلب آدمی است , نه زبان و ظاهر او.
ایـن هـمـان چیزى است که در عبارت روشنی در بحث اسلام و ایمان آمده است

 فضیل بن یـسار می گوید: از امام صادق (ع ) شنیدم فرمود: ایمان با اسلام شریک است , اما اسلام با ایمان شـریـک نیست (و به تعبیر دیگر هر مؤمنى مسلمان است ولى هر مسلمانى مؤمن نیست ) ایمان آن اسـت کـه در دل ساکن شود, اما اسلام چیزى است که قوانین نکاح و ارث و حفظ خون بر طبق آن جارى می شود.

سپس در ادامه آیه می افزاید: