پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد
رشته مهندسی آبخیزداری
زمستان1392
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده

فرسایش و انتقال رسوب از پدیده­های مهم رودخانه­ای می­باشند و در طرح­های آبخیزداری و حفاظت آب و خاک، برآورد بار رسوبی رودخانه از اهمیت زیادی برخوردار می­باشد. از نتایج مطالعه رسوب در سیلاب­ها، می­توان؛ طرح­های مهندسی رودخانه و کاهش خسارات سیل استفاده نمود. حوزه کشکان لرستان، با مساحتی معادل 4/9274 کیلومتر مربع می­باشد، این حوزه دارای ارتفاع حداکثر 3610 متر و ارتفاع حداقل 657 متر و میانگین سالانه بارش 3/439 میلی­متر یکی از زیرحوزه­های مهم حوزه کرخه بوده که گستره جغرافیایی آن از’50 ◦46 تا ‘1 ◦50 طول شرقی و از ’40 ◦32 تا ’23 ◦34 عرض شمالی می­باشد، در این تحقیق به ارزیابی کمی و کیفی انتقال رسوب سیلاب­ها و تغییرات زمانی آن در ماه­های مختلف در رودخانه کشکان، در بازه ایستگاه هیدرومتری کشکان پلدختر تا 200 متر به سمت بالای ایستگاه با استفاده از نرم­افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3 پرداخته شده­است. دوره­ی آماری مورد استفاده سال آبی 1359-1358 تا سال آبی 1389-1388 می­باشد. برای واسنجی مدل­ها از پارامتر ضریب زبری مانینگ استفاده شد که مناسب­ترین آن در این بازه ضریب زبری 0454/0 بوده است. ارزیابی شبیه­سازی رسوب معلق سیلاب­ها بر اساس معیار ناش­ساتکلیف 701/0 درصد در دوره واسنجی، و 74/0 درصد در دوره اعتبارسنجی در نرم­افزارHEC RAS 4.1 می­باشد و مقادیر متناظر در نرم­افزار GEP 4.3 به ترتیب 751/0 درصد و 783/0 درصد است که نشان از قابلیت دو نرم­افزار در شبیه­سازی رسوب می­باشد. با توجه به نتایج حاصل؛ حداکثر رسوب انتقالی سیلاب­ها در ماه اسفند می­باشد که دلیل آن را می­توان تمرکز بارش، عدم وجود پوشش مناسب برای نفوذ بارش و حفظ ذرات خاک حوزه، افزایش دما و وقوع ذوب برف و تغییرات کاربری اراضی دانست. رسوب انتقالی در دوره اندازه­گیری، شبیه­سازی HEC RAS 4.1 و GEP 4.3 به ترتیب 3/152، 14/128و 09/125 هزار تن و با درصد 50، 48 و 46 می­باشد. نرم­افزار GEP 4.3 با 55/12 درصد خطا کمتر نسبت به نرم­افزار HEC RAS 4.1، رسوب سیلاب­ها را شبیه­سازی کرده است.

 

واژگان کلیدی: انتقال رسوب معلق، سیلاب، شبیه­سازی، HEC RAS 4.1، GEP 4.3.

 

 

 

 

 

Abstract

Knowing the amount of sediment transport in rivers and its effectiveness of protective measures is necessary. Due to the proliferation of dams on rivers, knowledge of sediment volume estimation and how and when sediment transports is so important. The results of sediment in floods can be used in river engineering and flood damage reduction projects.. Kashkan watershed in Lorestan province located between longitude 46º 50´ to 50º 1´ East and latitude 32º 40´ to 34º 23´ North with an area of 9287.39 km2. This field has a maximum altitude of 3610 m and a minimum height of 657 mm and an annual average rainfall of 3/439 mm. In this research, different aspects of sediment transport in Kashkan river for steady and unsteady flow conditions at the moving boundary using HEC RAS 4.1 and GEP 4.3 softwares for various months was assessed. . In this study, 31 years (1980 to 2010) discharge and sediment data, also geometery data between Poldokhtar station and 200 meters its upstream were used and assessed for simulating sediment transport and its temporal changes. Manning roughness coefficient models were used for calibration of the suitable roughness coefficient in the range of 0.0454. The evaluation of sediment transport by the HEC RAS 4.1 4.1showed a good agreement between measured and simulated sediment based on Nash Sutcliffe efficiency criteria 70% for the calibration and 74% for the validation period, also in GEP 4.3 these indexes 75% for the calibration and 78% for the validation period, which show the capability of the softwares to simulate sediment. Moreover, most of floods with high sediment transport occur in the winter especially in December, The reason could be the concentration of rainfall, lack of adequate coverage for precipitation infiltration and preserving areas of soil particles, increasing temperatures and melting snow and land use changes. Transported sediment during the measurement, simulation,in HEC RAS ​​4.1 and GEP 4.3, are respectively, 152.3, 128.14 and 125.09 thousand tonnes and with a percentage of 50, 48 and 46. The error of simulation of sediment with HEC RAS ​​4.1 is 12.55 percent less than GEP 4.3.

Key Words: Suspended sediment transport, flood, simulation, HEC RAS 4.1، GEP 4.3

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                          صفحه

1-مقدمه و بیان مسئله. 1

1-1-مقدمه. 1

1-2 بیان مسئله. 2

1-3 اهداف تحقیق. 3

1-4 فرضیات تحقیق. 3

2-کلیات و مرور منابع. 5

2-1-مقدمه. 5

2-2- رودخانه، سیلاب و انتقال رسوب. 5

2-3- اهمیت انتقال رسوب در رودخانه ها. 6

2-4- مدل. 7

2-5- انواع مدل ها. 9

2-6-مؤلفه های مدلسازی حوزه. 10

2-6-1- واسنجی مدل. 10

2-6-2- صحت سنجی مدل. 11

2-9- نقش مدل ها در پیش بینی روند فرسایش و رسوبگذاری در محدوده مطالعاتی  12

2-9-1- مدل های تجربی. 12

2-9-2- مدل ها و نرم افزارهای کامپیوتری. 13

2-10- استفاده از مدل در سیلاب و انتقال رسوب. 14

2-10-1- شبیه‌سازی جریان در رودخانه. 14

 

عنوان                                                          صفحه

2-11 سیلاب. 16

2-12- ارزیابی خسارات سیلاب. 17

2-13- انتقال رسوب و اثرات آن. 19

2-13-1- انتقال رسوب و پیامدهای اجتماعی. 21

2-13-2- انتقال رسوب و پیامدهای اقتصادی. 21

2-13-3- انتقال رسوب و پیامدهای زیست محیطی. 22

2-13-4- رسوب و تغییرات بستر. 22

2-14- بررسی انواع رودخانه ها از دیدگاه انتقال رسوب.. 23

2-15- اثرات انتقال رسوب بر رفتار رودخانه و عملکرد مخازن سدها.. 23

2-16- منابع تغذیه رسوبی رودخانه ها.. 24

2-13 عوامل مؤثر بر انتقال رسوب. 25

2-17- اهمیت تعیین بار رسوبی رودخانه ها.. 25

2-18- شکل های مختلف انتقال رسوب در رودخانه ها.. 26

2-18-1- بار انحلالی:. 27

2-18-2 – بارکف:. 28

2-18-3- بار معلق:. 28

2-19- نمونه برداری از مواد معلق. 29

2-19-1- نمونه بردارهای بار معلق. 29

2-19-2- روش های نمونه برداری از مواد معلق :.. 31

2-20- روش های برآورد رسوب معلق. 32

2-21- محاسبه رسوب معلق با استفاده از منحنی سنجه رسوب و دبی های متوسط روزانه : 32

 

عنوان                                                          صفحه

2-22- محاسبه رسوب معلق با استفاده از روش اداره عمران ایلات متحده(USBR)   33

2-22-1- منحنی سنجه رسوب. 33

2-22-2 – انواع منحنی سنجه. 34

2-23-کلیاتی در خصوص هیدرولیک کانال های روباز. 35

2-23-1- دانه بندی رسوبات. 35

2-23-2-تقسیمبندی رودخانه ها از نظر مصالح بستری. 36

2-24- انجام محاسبات هیدرولیکی. 37

2-24-1 قوانین حاكم بر حركت جریان. 38

2-25-طبقه بندی جریان در کانالهای روباز. 40

2-26 -روشهای تعیین معادله های شیب اصطکاکی. 41

2-27- تحلیل جریان ماندگار و غیر‌ماندگار.. 41

2-28- شرایط مرزی. 41

2-29- معرفی اجمالی برخی از مدل های کامپیوتری توسعه یافته برای مطالعات فرسایش و رسوب. 42

2-30- دلیل انتخاب مدل HEC RAS. 43

2-31- دلایل انتخاب GEP4.3. 44

2-32- بررسی پیشینه تحقیق در داخل و خارج کشور. 44

منابع داخلی. 45

منابع خارجی. 53

3-مواد و روش ها. 61

3-1مقدمه. 61

عنوان                                                          صفحه

3-2- معرفی منطقه مورد مطالعه. 61

3-2-1- موقعیت و مشخصات حوزه آبخیز کشکان. 61

3-2-2- بررسی و ویژگی های رودخانه کشکان. 63

3-2-3- بررسی ویژگی های توپوگرافیک و فیزیوگرافیک رودخانه کشکان  64

3-2-4- بررسی وضعیت پوشش گیاهی رودخانه کشکان. 64

3-2-5 ویژگی های زمینشناسی. 65

3-2-6 – ویژگی های آب و هوایی.. 65

3-3-جمع آوری آمار و اطلاعات هواشناسی و هیدرومتری مشاهده شده. 66

3-4 تعیین منحنی سنجه رسوب و معادله توانی آن در ایستگاه کشکان پلدختر   68

3-4-1- تعیین سیلاب ها. 68

3-5- آماده سازی داده ها برای ورود به نرم افزار. 69

3-6 معرفی مدل ها. 70

3-6-1- مدلHEC RAS 4.1. 70

3-7 مراحل اجرای مدل HEC-RAS. 71

3-7-1 شروع یک پروژه جدید. 71

3-7-2وارد کردن داده های هندسی. 72

3-8- وارد کردن داده های جریان و شرایط مرزی. 72

3-9- ورود داده های رسوب. 73

3-9-2 دانه بندی مواد بستری. 74

3-9-3 بررسی معادلات انتقال رسوب و انتخاب معادله مناسب. 74

3-10- محاسبات هیدرولیک جریان.. 80

عنوان                                                          صفحه

3-11- مدل GEP 4.3. 82

3-12 اجرای مدل GEP. 82

3 -13 تعیین نسبت بار بستر به بار معلق از روش های تجربی. 86

3-14 آنالیز رسوب در نرم افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 88

3-15 تغییرات انتقال رسوب سیلاب ها، در ماه های سیلابی در نرم افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 88

3-16 متوسط انتقال رسوب در نرم افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 88

3-17 درصد انتقال رسوب سیلاب ها در نرم افزار HEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 88

3-18 واسنجی و صحت سنجی مدل ها. 88

3-19-1 معیار ناش- ساتکلیف (C1).. 88

3-19-2 معیار ضریب همبستگی:. 89

4- نتایج. 91

4-1-نتایج آزمون داده ها. 91

4-2- منحنی سنجه رسوب و معادله توانی آن در ایستگاه کشکان پلدختر.. 91

4-3- تعیین سیلاب ها. 92

4-4-دانه بندی مواد بستری. 93

4-5- نتایج شبیه سازی رسوب سیلاب ها در نرم افزار HEC RAS 4.1. 94

4-6- محاسبه بارمعلق از بارکل شبیه سازی شده. 94

4-7- بررسی رسوب سیلاب ها در دوره های واسنجی و اعتبار سنجی. 96

4-8 نحوه شبیه سازی رسوب معلق حداکثر و حداقل دوره آماری با نرم افزار HEC RAS 4.1. 98

4-9 بررسی تغییرات زمانی ماهانه سیلاب ها در دوره آماری با نرم افزار HEC RAS 4.1. 99

4-10 بررسی رسوب شبیه سازی شده هر یک از سیلاب ها در ماه های مختلف دوره آماری  100

عنوان                                                          صفحه

4-10-1 رسوب سیلابهای دی ماه در طول دوره آماری. 100

4-10-2 رسوب سیلابهای بهمن ماه در طول دوره آماری. 101

4-10-3 رسوب سیلاب های اسفند ماه در طول دوره آماری. 101

4-10-4 رسوب سیلاب های فروردین ماه در طول دوره آماری. 102

4-11- حداقل و حداکثر رسوب انتقالی سیلاب ها. 102

4-11-1 حداقل و حداکثر رسوب انتفالی سیلاب های ماه های دی. 103

4-11-2 حداقل و حداکثر رسوب انتفالی سیلاب های ماه های بهمن. 103

4-11-3 حداقل و حداکثر رسوب انتفالی سیلاب های ماه های اسفند. 104

4-11-4 حداقل و حداکثر رسوب انتقالی ماه های ماه های فروردین. 104

4-12-نتایج مدل GEP 4.3. 105

4-12-1- نتایج محاسبات هیدرولیكی اجرای مدل GEP 4.3. 105

4-13 شبیه سازی رسوب معلق سیلاب ها در دوره واسنجی و اعتبارسنجی با نرم افزار GEP 4.3. 106

4-14 شبیه سازی سیلاب ها در دوره واسنجی و اعتبارسنجی با نرم افزار GEP 4.3  106

4-15 شبیه سازی هریک از سیلاب ها در مرحله واسنجی و اعتبار سنجی نرم افزار GEP 4.3. 107

4-16 تغییرات شبیه سازی رسوب معلق سیلاب ها در ماه های مختلف با نرم افزار GEP 4.3. 109

4-17 شبیه سازی سیلاب با حداقل و حداکثر رسوب انتقالی با نرم افزار GEP 4.3  110

4-17-1 رسوب معلق سیلاب های ماه دی. 110

4-17-2 رسوب معلق سیلاب0های ماه بهمن. 110

4-17-3 رسوب معلق سیلاب0های ماه اسفند. 111

4-17-4 رسوب معلق سیلاب0های ماه فروردین. 111

4-18 شبیه سازی رسوب انتقالی هر سیل در ماه های مختلف با نرم افزار GEP 4.3  112

عنوان                                                          صفحه

4-18-4 رسوب در سیلاب های ماه های فروردین.. 114

4-19 برآورد متوسط رسوب انتقالی سیلاب ها در نرم افزارهای GEP 4.3 و HEC RAS 4.1  114

4-20- برآورد نسبت انتقال رسوب در نرم افزارهایHEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 115

4-21- روش آنالیز حساسیت نرم افزارها. 116

4-21-1- حساسیت سنجی با دما در نرم افزار HEC RAS 4.1. 116

4-21-2- حساسیت سنجی با ضریب زبری مانینگ در نرم افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3. 117

4-21-3 آنالیز حساسیت در نرم افزار GEP 4.3. 118

4-22 – ارزیابی مدل ها.. 119

4-23 – آزمون T Student 119

5- بحث و نتیجه گیری. 121

1-5- بازسازی رسوب در ایستگاه کشکان پلدختر. 121

5-2 توزیع سیلاب ها در ماه های مختلف. 121

5-3 نوع توزیع سیلاب ها. 121

5-4 کاربرد نرم افزارهای HEC RAS4.1 و GEP 4.3 در حوزه آبخیز کشکان   121

5-5 اجرای نرم افزارها. 122

5-6 انتقال رسوب سیلاب ها و تغییرات زمانی آن در حوزه آبخیز کشکان (ایستگاه کشکان پلدختر). 122

4-7 نتایج شبیه سازی رسوب نرم افزار HEC RAS 4.1. 123

5-8 نتایج شبیه سازی رسوب نرم افزار GEP 4.3. 124

5-9 انتقال رسوب سیلاب با حداکثر رسوب در مراحل واسنجی و اعتبارسنجی نرم افزار HEC RAS 4.1. 124

 

عنوان                                                          صفحه

5-10 نتایج شبیه سازی رسوب در مرحله واسنجی و اعتبارسنجی نرم افزار GEP 4.3  124

5-11 رسوب حداکثر و حداقل سیلاب ها در نرم افزار HEC RAS 4.1. 125

5-12 رسوب حداکثر و حداقل سیلاب ها در نرم افزار GEP 4.3. 125

5-13 تغییرات انتقال رسوب در ماه های مختلف. 125

5-14 نتایج بررسی متوسط انتقال رسوب. 127

5-15 نسبت تغییرات انتقال رسوب در ماه های مختلف. 128

5-16 نتایج ارزیابی و حساسیت سنجی مدل. 128

5-17 آزمون فرضیه ها. 130

5-18 پیشنهادات پژوهشی. 131

6- منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..131

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

موضوع ………………………………………… صفحات

2- کلیات و مرور منابع

شکل2-1- مراحل مختلف واسنجی داده­ها در مدل­سازی…………. 11

3-مواد و روش­ها

شکل3-1- موقعیت منطقه مورد مطالعه…………………… 62

شکل3-2- بازه مورد مطالعه در رودخانه کشکان…………… 72

شکل3-3- تعریف کلاس­های دانه­بندی در نرم­افزار HEC RAS 4.1 …. 73

شکل3-4- نمودار لارسن برای تعیین تابع ……………. 79

شکل3-4- نمودار روند اجرای مدل GEP 4.3………………… 83

شکل3-5- نمودار تجربی نسبت باربستر به بار معلق در رودخانه­ها 86

4-نتایج

شکل 4-1- منحنی سنجه رسوب برای تعیین بار معلق در ایستگاه هیدرومتری کشکان پلدختر…………………………………………. 91

شکل4-2- توزیع وقوع سیلاب د ردوره آماری………………. 91

شکل 4-3- نمودار تحلیل فراوانی حداکثر سیل در ایستگاه کشکان پلدختر 92

شکل4-4- منحنی دانه­بندی بازه مطالعاتی در رودخانه کشکان…. 93

شکل 4-5- رسوب تجمعی سیلاب­های دوره آماری با استفاده از نرم­افزار HEC RAS 4.1………………………………………………. 94

شکل 4-6- رسوب معلق تجمعی سیلاب­ها در دوره واسنجی و اعتبا سنجی HEC RAS 4.1 95

شکل 4-7- روند تغییرات رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­ها درواسنجی با HEC RAS 4.1 ……………………………………………………………………………………………………. 96

شکل 4-8- روند تغییرات رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­ها در اعتبارسنجی با HEC RAS 4.1……………………………………. 97

شکل 4-9- سیلاب با رسوب حداقل و حداکثر دوره آماری در نرم­افزار HEC RAS 4.1 97

شکل 4-10- رسوب معلق تجمعی سیلاب­ها در دی، بهمن، اسفند و فروردین با HEC RAS 4.1…………………………………………….. 99

شکل 4-11- نحوه شبیه­سازی رسوب معلق سیلاب­های ماه دی HEC RAS 4.1 100

شکل 4-12- نجوه شبیه­سازی رسوب معلق سیلاب­های ماه­های بهمن با استفاده از HEC-RAS 4.1……………………………………………. 100

شکل 4-13- نجوه شبیه­سازی رسوب معلق سیلاب­های ماه­های اسفند با استفاده از HEC-RAS 4.1……………………………………………. 101

شکل 4-14- نجوه شبیه­سازی رسوب معلق سیلاب­های ماه­های فروردین با استفاده از HEC-RAS 4.1…………………………………………. 101

شکل 4-15- نحوه شبیه­سازی حداقل(الف)وحداکثر(ب) رسوب معلق سیلاب­های ماه­های دی ، در نرم­افزارHEC RAS 4.1……………………………………. 102

شکل 4-16- نحوه شبیه­سازی حداقل(الف)وحداکثر(ب) رسوب معلق سیلاب­های ماه­های بهمن،در نرم­افزارHEC RAS 4.1………………………………………………………………………………………… 102

شکل 4-17- نحوه شبیه­سازی حداقل(الف) و حداکثر(ب)رسوب معلق سیلاب­های ماه­های اسفند در نرم­افزار HEC RAS 4.1…………………………………….. 103

 

فهرست اشکال

موضوع ………………………………………… صفحات

شکل4-18-نحوه شبیه­سازی حداقل(الف)وحداکثر(ب)رسوب معلق سیلاب­های ماه­های فروردین در نرم­افزار HEC RAS 4.1…………………………………………………………………………………………… 103

شکل 4-19- رسوب معلق تجمعی سیلاب­ها در دوره آماری با استفاده از نرم­افزار GEP 4.3…………………………………………………………………………………………………………………… 105

شکل 4-20- سیلاب با حداقل و حداکثر رسوب معلق در نرم­افزار GEP 4.3     106

شکل 4-21- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­ها در دوره واسنجی با نرم­افزار GEP 4.3………………………………….. 107

شکل 4-22- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­ها در دوره اعتبارسنجی با نرم­افزار GEP 4.3………………………………. 107

شکل 4-23-رسوب معلق تجمعی شبیه­سازی واندازه­گیری سیلاب در ماه­های دی، بهمن، اسفندو فروردین بانرم­افزار GEP 4.3……………………………… 108

شکل 4-24- مقایسه حداقل و حداکثر رسوب معلق شبیه­سازی سیلاب­های ماه­های دی با نرم­افزار GEP 4.3…………………………………. 109

شکل 4-25- مقایسه حداقل و حداکثر رسوب معلق شبیه­سازی سیلاب­های ماه­های بهمن با نرم­افزار GEP 4.3………………………………….. 110

شکل 4-26- مقایسه حداقل و حداکثر رسوب معلق شیه­سازی سیلاب­های ماه اسفند با نرم­افزار GEP 4.3………………………………………………………………………………………… 110

شکل 4-27- مقایسه حداقل و حداکثر رسوب معلق شبیه­سازی سیلاب­های ماه فروردین با نرم­افزار GEP 4.3………………………………….. 111

شکل 4-28- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­های ماه­های دی با نرم­افزار GEP 4.3………………………………………………………………………………………… 111

شکل 4-29- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­های ماه­های بهمن با نرم­افزار GEP 4.3 ……………………………………………………………………………………….. 112

شکل 4-30- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­های ماه­های اسفند با نرم­افزار GEP 4.3………………………………………………………………………………………….. 112

شکل 4-31- مقایسه رسوب معلق شبیه­سازی و اندازه­گیری سیلاب­های ماه­های فروردین با نرم­افزار GEP 4.3………………………………….. 113

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

موضوع ………………………………………… صفحات

2- کلیات و مرور منابع

جدول 2-1- معیار معلق شدن دانه­های رسوب در رودخانه­ها……. 28

3-مواد و روش­ها

جدول 3-1- شناسنامه فیزیوگرافی حوزه آبخیز کشکان……….. 63

4-نتایج

جدول 4-1- مقادیر میانگین مربعات خطا در مدل­های مورد بررسی. 90

جدول 4-2- نتایج رسوب تجمعی بارکل سیلاب­ها دوره آماری با استفاده از نرم­افزار HEC RAS 4.1………………………………………. 93

جدول 4-3- نتایج مربوط به رسوب تجمعی بارمعلق سیلاب­ها با استفاده از نرم­افزار HEC RAS 4.1………………………………………. 94

جدول 4-4- نتایج مربوط به رسوب تجمعی سیلاب­ها با استفاده از نرم­افزار GEP 4.3……………………………………………………………………………………………………………………….. 104

جدول 4-5- پارامترهای بهینه مدل GEP 4.3 ………………………………………….. 104

جدول 4-6- متوسط رسوب انتقالی در ماه­های مختلف در زمان سیلاب­ها با نرم­افزار­های GEP 4.3 و HEC RAS 4.1………………………………………….. 114

جدول 4-7- نسبت انتقال رسوب معلق تجمعی ماه­ها با نرم­افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3…………………………………………………………………………………………………………………… 115

جدول 4-8- تاثیر دما بر روی شبیه­سازی رسوب با رابطه لارسن در نرم­افزار HEC RAS 4.1……………………………………………. 116

جدول 4-9- تعیین ضریب زبری مانینگ و شبیه­سازی رسوب در مدل HEC RAS 4.1    116

جدول 4-10- تعیین ضریب زبری مانینگ و شبیه­سازی رسوب در مدل GEP 4.3       117

جدول 4-11- آنالیز حساسیت در نرم­افزار GEP 4.3……………………………… 117

جدول 4-12- صحت سنجی مدل­های HEC RAS 4.1 و GEP 4.3 در سیلاب­های دوره آماری  118

جدول 4-13- نتایج آزمون…………………………… 118

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اولمقدمه و بیان مسئله
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-مقدمه و بیان مسئله
1-1-مقدمه
یکی از اهداف مهم در مهندسی منابع آب، افزایش منافع و کاهش خسارات ناشی از جریان در رودخانه­هاست. کنترل و کاهش خسارات وارده ناشی از سیلاب، رسوب­گذاری و فرسایش به آبراهه­ها، اراضی کشاورزی و سازه­های آبی مستلزم این است که فرآیند فرسایش، انتقال رسوب و ته­نشینی مواد رسوبی مورد مطالعه کامل قرار گیرد. با توجه به اینکه در رودخانه­ها همواره فرسایش و انتقال رسوب صورت می­گیرد، پدیده انتقال رسوب از جمله فرایندهای هیدرودینامیکی مهمی است که بسیاری از سازه­های رودخانه­ای و تاسیسات عمرانی را تحت تأثیر قرار می­دهد و به عنوان یکی از بزرگ­ترین مشکلات بهره­برداری از منابع آب­های سطحی در جهان مطرح می­باشد. آگاهی از میزان مواد جامد رسوب که توسط جریان، حمل یا ترسیب می­گردد جزو اطلاعات لازم و اولیه هر پروژه آبی و یکی از عوامل مهم تصمیم­گیری در مورد احداث سازه­های آبی در رودخانه­ها می­باشد. برای تعیین مقدار ذرات معلق، معمولا گل­آلودگی جریان را در زمان­های مختلف در طول سال و طبق برنامه­ای مشخص در محل ایستگاه­های رسوب­سنجی اندازه­گیری می­کنند. Brushkeh et al (2004) بیان داشت، برای برآورد غلظت رسوب رودخانه در سایر اوقات، با استفاده از داده­های غلظت و دبی جریان متناظر با آن منحنی سنجه رسوب ترسیم می­شود. بنابراین از تلفیق این منحنی و منحنی تداوم جریان، بار معلق رودخانه­ها در طول دوره آماری برآورد می­شود. بنا به نظر(2003) Verstraeten et al آگاهی از مقدار تولید رسوب حوزه آبخیز و بررسی رسوبدهی رودخانه­ها در شناسایی مناطق بحرانی اهمیت زیادی دارد. همچنینTurner et al (1990) بیان می­کند، در بسیاری از مناطق فرسایش خاک باعث تخریب غیر­قابل بازگشت اراضی شده و بر پایداری اکوسیستم­ها تأثیرات منفی می­گذارد، از طرف دیگر در مقیاس جهانی تغییرات محیطی- انسانی موجب افزایش فعالیت فرآیند زمین ریختی و جریان­های رسوبی در قسمت­های زیادی از جهان شده است. به عقیده(2002) Horwitz هیدرولوژیست­ها در صورت کمبود داده­های غلظت رسوب معلق، از منحنی­های سنجه برای پیش­بینی و برآورد غلظت رسوب معلق جریان­ها استفاده می­کنند.

بررسی شاخص­های آماری رسوب­دهی حوزه­ آبخیز یکی از روش­های بررسی تغییرات زمانی رسوب است. به طوری که محققین زیادی سعی کرده­اند این شاخص­ها را با تغییرات فیزیکی حوزه آبخیز ارتباط دهند. تشدید فرآیند فرسایش خاك و فزونی رسوبات، به عنوان دو محرك تنش زا، مهم­ترین تهدید برای منابع آب و خاک به حساب می آیند. بر این اساس در پژوهش­های رسوب­دهی آبخیزها به مطالعه غلظت رسوب معلق توجه خاصی شده است . زیرا بار معلق شاخصی از رسوب­دهی کل سطح آبخیز است، و علاوه بر این، بر اثر شستشوی اراضی حاصل خیز بالادست و رودخانه شکل می گیرد (صادقی و همکاران، 1384). مواد معلق موجود در آب رودخانه­ها بسته به غلظت و انرژی جریان، در زمان­ها و در نقاط مختلفی از مسیر رودخانه ته­نشین می­شوند. اطلاع از مقدار رسوب در زمان­های مختلف در یک رودخانه در برنامه­ریز­ی­ها و طرح­های پهنه­بندی سیل و ساماندهی رودخانه حائز اهمیت است. در ایستگاه­های رسو­ب­سنجی کشور آماربرداری رسوب به صورت تصادفی و فقط در برخی رگبارهای شدید انجام شده و هیچ گونه ارزیابی از الگوی توزیع زمانی رسوب در رگبارها و وقایع بارندگی صورت نمی­پذیرد. از طرف دیگر برداشت نمونه­های آب و رسوب در فواصل معین زمانی و ترسیم آب نمود و رسوب­نگار همه رگبارها مستلزم صرف انرژی و هزینه زیاد بوده که انجام مداوم آن را غیر ممکن می­سازد. از این رو توسعه مدل­هایی که بتوانند تغییرات زمانی رسوب را برای رسم رسوب­نگار و اندازه­گیری مقدار کل رسوب حاصل از رگبار ارائه نمایند ضرورتی اجتناب­ناپذیر استDas et al (1990) ؛ صادقی و همکاران (1384). مطالعه و بررسی منحنی­های سنجه رسوب خود راهی در جهت شناخت و کنترل عوامل مؤثر بر سیل و سیل­خیزی بوده که نهایتاُ میزان خسارات احتمالی ناشی از سیل را کاهش می­دهد.

1-2 بیان مسئله
یکی از مسایل مهم در حوزه آبخیز کشکان وقوع سیلاب­های بزرگ با حجم رسوب انتقالی زیاد است، که هر ساله موجب خسارت­های بیشماری در زمینه انتقال رسوب و رسوب­گذاری، پیامدهایی چون ایجاد جزایر رسوبی در مسیر رودخانه­، کاهش عمر مفید سدها و ظرفیت ذخیره مخازن، خوردگی تاسیسات سازه­های آبی، وارد شدن خسارات به مزارع، رسوب­گذاری در کف کانال و بسیاری مسایل و مشکلات دیگر را در بر دارد. آگاهی از چگونگی توزیع زمانی رسوب در طول یک سیلاب به دلیل مشکلات حاصل از وقوع این پدیده در زمینه برنامه­ریزی­های مربوط به کاهش خسارات ناشی از سیلاب و رسوب انتقالی در زمینه­های مختلف خواهد شد. در این راستا منحنی­های رسوب برای تجزیه و تحلیل روابط متقابل مواد رسوبی و سازه­های مؤثر کنترل رسوب از جمله مخازن سدها دارای اهمیت ویژه­ای می­باشند. با دانستن تغییرات زمانی رسوب در طول رگبارها امکان مدیریت بهتر و جامع­تر حوزه­های آبخیز مهیا می­گردد. در حال حاضر، مسائل مربوط به خوردگی سازه­های کنترلی و رسوب­گذاری درصد قابل توجهی از درآمد سرانه کشورهای مختلف را به خود اختصاص می­دهد (بهرنگی، 1388). همچنین تولید رسوب در دراز مدت اثرات نامطلوبی بر کیفیت و ساختمان خاک در زمینه کشاورزی و اقتصاد آن، کیفیت آب­های زیرزمینی و سطحی در زمینه آب آشامیدنی و صنعت، آلودگی­های زیست محیطی خواهد داشت.

 

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فهرست مطالب…………………………………………………………………………………………………أ-ز

فهرست جداول……………………………………………………………………………………………….ح-ط

فهرست اشكال و نمودار ………………………………………………………………………………………ی

فهرست نقشه ها……………………………………………………………………………………………..ك-ل

 فصل اول: کلیات تحقیق

چكیده………………………………………………………………………………………………………………….

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….2

1-1-بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………4

1-2-سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………..6

1-3-فرضیه ی تحقیق……………………………………………………………………………………………6

1-4-سابقه ی تحقیق…………………………………………………………………………………………….7

1-5-ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………….9

1-6-اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………..10

1-7-روش انجام تحقیق………………………………………………………………………………………10

1-8-روش و ابزار گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………..10

1-9-جامعه ی آماری و تعداد نمونه………………………………………………………………………11

1-10-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………11

1-11-تعریف واژگان………………………………………………………………………………………….12

عدالت فضایی………………………………………………………………………………………………….12

تسهیلات عمومی شهری……………………………………………………………………………………12

شهر گرگان………………………………………………………………………………………………………12

فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP………………………………………………………………………..12

 فصل دوم: ادبیات تحقیق

مقدمه………………………………………………………………………………………………………….14

2-1-مفاهیم فضا، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی………………………………………………..15

2-1-1-فضا………………………………………………………………………………………………………15

2-1-1-1-فضا در جغرافیا…………………………………………………………………………………..16

2-1-1-2-فضای شهری……………………………………………………………………………………..18

2-1-2-عدالت…………………………………………………………………………………………………..20

2-1-2-1-عدالت جغرافیایی………………………………………………………………………………..21

2-1-2-2-عدالت محیطی……………………………………………………………………………………22

2-1-2-3-عدالت اجتماعی………………………………………………………………………………….23

2-1-2-4-عدالت اجتماعی و شهر………………………………………………………………………..25

2-1-2-5-عدالت اجتماعی و برنامه ریزی شهری…………………………………………………….27

2-1-2-6-عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی……………………………………………………………28

2-1-2-7-عدالت اجتماعی و احساس سرزندگی…………………………………………………….30

2-1-2-8-عدالت اجتماعی و توسعه پایدار……………………………………………………………31

2-1-3-عدالت فضایی………………………………………………………………………………………..33

2-1-3-1-عدالت فضایی شهری…………………………………………………………………………..34

2-1-3-2-نابرابری فضایی و اجتماعی در شهرها…………………………………………………….35

2-1-4-مکاتب شهری، جغرافیایی و عدالت اجتماعی……………………………………………….38

2-1-4-1-عدالت در یونان باستان………………………………………………………………………..38

2-1-4-2-عدالت اجتماعی و مکاتب شهری…………………………………………………………..40

2-1-4-3-عدالت اجتماعی و آنارشیسم…………………………………………………………………40

2-1-4-4-عدالت اجتماعی و کارکردگرایان…………………………………………………………..41

2-1-4-5-عدالت اجتماعی و رادیکالیسم………………………………………………………………42

2-1-4-6-عدالت اجتماعی و لیبرالیسم………………………………………………………………….44

2-2-تسهیلات شهری………………………………………………………………………………………….46

2-2-1-تسهیلات و خدمات عمومی شهری…………………………………………………………….46

2-2-2-تسهیلات شهری و عدالت فضایی………………………………………………………………48

2-2-3-تسهیلات شهری و دسترسی………………………………………………………………………49

2-2-4-کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………51

2-2-4-1-کیفیت زندگی شهری…………………………………………………………………………..52

2-2-4-2-کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی…………………………………………………………..54

2-2-5-سیستم اطلاعات جغرافیایی……………………………………………………………………….55

2-2-6-فرایند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………………….56

2-2-7-خود همبستگی فضایی……………………………………………………………………………..57

جمع بندی………………………………………………………………………………………………………..59

 فصل سوم: معرفی محدوده ی مورد مطالعه

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….61

3-1-تاریخچه……………………………………………………………………………………………………62

3-1-1-شهر گرگان در دوره ی قبل از اسلام………………………………………………………….62

3-1-2-شهر گرگان(استرآباد قدیم)در دوره پس از اسلام………………………………………….64

3-1-3-شهر گرگان در دوره معاصر………………………………………………………………………64

3-2-خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر……………………………………………………………..65

3-2-1-موقعیت جغرافیایی شهر……………………………………………………………………………65

3-2-1-1-عوارض طبیعی……………………………………………………………………………………66

3-2-2-توزیع شیب……………………………………………………………………………………………66

3-2-3-زمین شناسی…………………………………………………………………………………………..67

3-2-3-1-خصوصیات تکتونیکی زمین………………………………………………………………….67

3-2-4-خاک…………………………………………………………………………………………………….68

3-2-5-پوشش گیاهی…………………………………………………………………………………………69

3-2-6-منابع آب……………………………………………………………………………………………….69

3-2-6-1-منابع آبهای سطحی………………………………………………………………………………69

3-2-6-2-منابع آبهای زیر زمینی………………………………………………………………………….70

3-2-7-شرایط اقلیمی و آب و هوایی……………………………………………………………………70

3-2-7-1-دمای هوا……………………………………………………………………………………………70

3-2-7-2-بارش………………………………………………………………………………………………. 71

3-2-7-3-رطوبت……………………………………………………………………………………………..72

3-2-7-4-سایر شرایط(تابش آفتاب، گرد و غبار)……………………………………………………72

3-3-خصوصیات اقتصادی…………………………………………………………………………………..73

3-3-1-وضعیت اشتغال و فعالیت…………………………………………………………………………73

3-4-خصوصیات جمعتی و اجتماعی…………………………………………………………………….75

3-4-1-خانوار و ترکیب آن…………………………………………………………………………………75

3-4-2-ترکیب سنی……………………………………………………………………………………………75

3-4-3-نسبت جنسی………………………………………………………………………………………….77

3-4-4-وضع سواد…………………………………………………………………………………………….79

3-4-5-وضع مهاجرت………………………………………………………………………………………..81

3-5-الگوی توسعه……………………………………………………………………………………………..82

3-6-بررسی سابقه ی تهیه ی طرح های شهری در شهر گرگان…………………………………..82

3-7-وضعیت کمی و کیفی کارکردهای مختلف شهری…………………………………………….83

3-7-1-کاربری مسکونی……………………………………………………………………………………..83

3-7-2-کاربری تجاری……………………………………………………………………………………….84

3-7-3-کارکرد آموزشی……………………………………………………………………………………..85

3-7-4-کارکرد فرهنگی………………………………………………………………………………………85

3-7-5-کارکرد مذهبی………………………………………………………………………………………..86

3-7-6-کارکرد ورزشی………………………………………………………………………………………87

3-7-7-کاربری بهداشتی- درمانی…………………………………………………………………………89

3-7-8-کارکرد اداری…………………………………………………………………………………………90

3-7-9-کارکرد فضای سبز………………………………………………………………………………….91

جمع بندی……………………………………………………………………………………………………93

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………95

4-1-تعیین میزان دسترسی نواحی شهر گرگان به تسهیلات عمومی……………………………..96

4-2-تحلیل سلسله مراتبی(AHP)…………………………………………………………………………98

4-2-1-آماده سازی و رقومی کردن لایه های اطلاعات مکانی وتهیه ی نقشه ی فواصل………..100

4-2-2-طبقه بندی مجدد نقشه ها بر اساس ارزشگذاری آنها……………………………………104

4-2-2-1-تحلیل دسترسی به خدمات پستی…………………………………………………………109

3-2-2-2-تحلیل دسترسی به جایگاه های سی ان جی و بنزین………………………………..111

4-2-4-تشکیل ماتریس مقایسه ی زوجی  و وزن دهی معیارها با استفاده از نرم افزارAHP…….

4-2-5-تعیین درجه ی سازگاری………………………………………………………………………..119

4-2-6-تلفیق معیارهای وزن گذاری شده و تهیه ی نقشه ی نهایی دسترسی به تسهیلات……121

4-3-خودهمبستگی فضایی………………………………………………………………………………..123

4-3-1-ضریب موران……………………………………………………………………………………….123

4-3-2-آماره ی عمومیG………………………………………………………………………………….125

4-3-3-ضریب دو متغیره ی موران……………………………………………………………………..127

جمع بندی…………………………………………………………………………………………….130

 فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

5-1-آزمون فرضیه……………………………………………………………………………………………132

5-1-1-فرض اول…………………………………………………………………………………………….132     

5-1-2-فرضیه ی دوم……………………………………………………………………………………….133

5-2-نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………135

5-3-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………….138

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………….140

منابع لاتین………………………………………………………………………………………………………148

Abstract………………………………………………………………………………………………………..

چکیده:

مهمترین معیار برای تحلیل وضعیت عدالت فضایی در شهر چگونگی توزیع تسهیلات و خدمات شهری است و میزان و چگونگی توزیع تسهیلات می تواند نقش مؤثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته باشد. این پژوهش با هدف تحلیل عدالت فضایی در نقاط شهری گرگان با تأکید بر تسهیلات عمومی شهری وبررسی رابطه ی بین توزیع تسهیلات و جمعیت، 13 نوع از تسهیلات عمومی را مورد بررسی قرار داده است.روش تحقیق از نوع توصیفی، تحلیلی و کاربردی بوده و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار پرسشنامه و جمع آوری داده ها با مراجعه به سازمانها و ادارات مربوطه انجام شده است. در تحلیل داده ها نیز روشهای AHP، ضریب موران، آماره عمومی G و روش دو متغیره ی موران در محیط نرم افزارهای GIS وGeo DA به کار برده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد دسترسی به تسهیلات عمومی شهری در شهر گرگان در نواحی مرکزی و محلات قدیمی شهر بیشتر و نواحی حاشیه ای از کمترین دسترسی برخوردار می باشند. همچنین نتایج حاصل از ضریب موران و آماره ی عمومی G بیانگر این نکته است که توزیع تسهیلات از نوع خوشه ای و با تمرکز بالاست یعنی نواحی که دارای تراکم تسهیلات می باشد در مجاورت هم واقع شده اند. برای بررسی رابطه ی بین تراکم جمعیت و تراکم تسهیلات عمومی از ضریب موران دو متغیره استفاده شد که نتایج حاکی از رابطه ی ضعیف بین تراکم جمعیت و تسهیلات عمومی است در واقع می توان گفت توزیع تسهیلات بر پایه ی جمعیت در شهر گرگان عادلانه نیست.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

شهر پیچیده ترین سکونتگاه انسانی است که در آن وسیع ترین روابط انسانی – محیطی شکل می گیرد. بی توجهی مدیریت شهری به مراکز شهری در جریان رشد شتابان شهری این مراکز را با مشکلات و مسائل متعددی روبه رو کرده که باعث کاهش کیفیت محیط زندگی در آنها شده است. رشد سریع جمعیت و نبود امکانات مالی، فنی و زیر بنایی برای ایجاد کاربریهای عمومی و اجتماعی شهر باعث ایجاد یک ناهمگونی و عدم تعادل در توزیع امکانات گوناگون در شهر شده است که این عامل خود باعث ایجاد انواع آلودگی ها، تراکم شدید جمعیت در نقاط خاصی از شهر و ایجاد عدم امنیت روانی برای خانواده ها  شده است. این عوامل توسعه پایدار شهری را که در دهه های  اخیر  مورد توجه برنامه ریزان شهری بوده است را با مشکلاتی مواجه می کند.بنابراین سازمان فضایی متعادل در شهرها نوعی از پایداری شهری است و زمانی محقق خواهد شد که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. از آنجایی که سرزمینی را می توان توسعه یافته قلمداد کرد که از نظر اجتماعی –  فرهنگی به سطح توسعه یافتگی رسیده باشد  بنابراین اگر به توسعه با دید اجتماعی – فرهنگی توجه نماییم، می توان گفت که توسعه یافتگی همان راهیابی به سوی عدالت اجتماعی است. عدالت در شهر باید به دنبال تخصیص مناسب و متناسب امکانات و خدمات ،استفاده از توانهای بالقوه و بالفعل در شهر،از بین بردن شکاف بین فقیر و غنی و جلوگیری از به وجود آمدن زاغه های فقر باشد، نوعی از عدالت که از آن به عنوان عدالت فضایی نام برده می شود.

تحلیل سلسله مراتبی روشی برای کمک به تصمیم گیران است تا اهداف و راهکارهای خود را در یک محیط پیچیده ی بدون ساختار و غیرشفاف، اولویت بندی و طبقه بندی کنند. یکی از وظایف اساسی مدیران، تصمیم گیری است و سازمان ها با تصمیماتی که مدیران آنها در محیط های اختصاصی اتخاذ می کنند، آنها را به هدفهای از پیش تعیین شده هدایت و نزدیک می کنند. برای استفاده از داوری و قضاوت کارشناسی تصمیم گیران، در این روش مسأله تصمیم گیری به مؤلفه هایی تفکیک شده و به طور سلسله مراتبی مرتب می گردد. سپس با استفاده از دیدگاهها و نظرات برای هر یک از مؤلفه های این فرایند بالاترین اولویت مؤلفه های مسأله تعیین می شود بدین ترتیب توجه تصمیم گیر را نسبت به ضرورت آن جلب می نماید. از جمله مهمترین کاربردهای عملی AHP عبارت از این می باشد که چارچوبی برای مشارکت گروهی در تصمیم گیری و حل مسأله فراهم می سازد. از آنجایی که قادر نیستیم بدون یک معیار اندازه گیری نماییم لذا نیاز به شیوه ای داریم تا معیارهای جدید را برای اندازه گیری ویژگی های ناملموس توسعه دهیم.فرایند تحلیل سلسله مراتب، مدل انعطاف پذیری است که اجازه می دهد تا به وسیله ی ترکیب نمودن قضاوت و ارزشهای شخصی به شیوه ای منطقی تصمیم گیری شود. در واقع نیازمند شیوه ای هستیم که به وسیله ی آن بدانیم آیا عوامل تاثیرات یکسانی بر نتیجه دارند یا نه و یا اینکه آیا تأثیرات آنها متفاوت است.

1-1- بیان مسأله

به دنبال انقلاب صنعتی و پس از آن در قرن بیستم جمعیت شهرنشین در جهان افزایش یافته و شهرنشینی به شیوه غالب زندگی بشر تبدیل شده، به طوریکه جمعیت جهان از 3 در صد در سال 1800 میلادی به 9/68 درصد در سال 2005 رسیده است(ذاکریان و همکاران،1389: 62). در ایران نیز شهرنشینی از دهه ی 1300 آغاز و در طی سالهای 1340 تا 1355 با شتاب بیشتری افزایش یافت به این ترتیب که جمعیت شهری ایران از 28 درصد در سال 1300 به 8/51 درصد در سال 1360 افزایش یافته است(حسامیان و همکاران،1383: 24). این افزایش شتابان جمعیت موجب نارسائی های کمی و کیفی در ارائه خدمات و امکانات شهری و کاهش کیفیت زندگی شهری گردیده است. این موضوع مورد توافق است که قابلیت دسترسی و تنوع تسهیلات و خدمات، یکی از پارامترهای مهم برای ارزیابی کیفیت زندگی می باشد. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع و بدون برنامه ریزی شهرها در گذشته، توسعه اتفاق افتاده در مناطق مختلف شهری، بدون برنامه ریزی برای ایجاد تسهیلات مورد نیاز صورت گرفته، که نتیجه آن پایین بودن سطح کیفیت زندگی در این مناطق می باشد. لذا کیفیت زندگی در مناطق ساخته شده شهری به طور اساسی تحت تأثیر قابلیت دسترسی به تسهیلات شهری قرار می گیرد(طالعی و همکاران،1388: 442). توزیع تسهیلات و خدمات و کیفیت آنها نیز به طور تفکیک ناپذیری با رفاه اجتماعی پیوند دارند آنها را نمی توان از موضوعات حاشیه ای همچون نابرابری شهروندان و آزادیهای شخصی تفکیک کرد. باید خاطر نشان کرد که حتی زیباترین مکانها و بهترین آنها از لحاظ موقعیت دسترسی و زندگی اگر با فقدان یا ضعف دسترسی به منابع و امکانات مواجه باشد، نمی تواند برای رفاه ساکنان لذت بخش و مفید باشد(Boyne,Georg,2002: 36) درواقع رشد شهرها باعث شد كه كمبود امكانات و زیرساختارهای شهری با افزایش جمعیت شهری دو چندان شود و گروه های مختلف شهری متناسب با كیفیت زندگی، دسترسی های متفاوتی به این امكانات داشته باشند(حاتمی نژاد و همکاران، 1391: 43).              

بنابراین می توان گفت که از مهمترین عوامل در برنامه ریزی شهری، استفاده از فضاها و توزیع مناسب و به عبارتی كاملتر عدالت فضایی است. در این راستا كاربریها و خدمات شهری از جمله عوامل مؤثر و مفیدند كه با پاسخگویی به نیاز جمعیتی، افزایش منفعت عمومی و توجه به استحقاق و شایستگی افراد میتوانند با برقراری عادلانه تر، ابعاد عدالت فضایی، عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی را برقرار نمایند. بنابراین برهم خوردن توازن جمعیتی كه مهمترین ریشه های آن، مهاجرتهای درون و برون شهری، تراكم بیش از حد كاربریها در مناطق خاص اند، میتوانند فضاهای شهری را فضاهایی متناقض با عدالت از ابعاد اقتصادی و اجتماعی نمایند(وارثی و همکاران،1386: 95). در طول صد سال گذشته بسیاری از سیاستمداران و مفسران از بحث عدالت اجتماعی برای توجیه دولت رفاه و به طور کلی تر تامین دولت استفاده کرده اند. به طوریکه برخی از فلسفه های اجتماعی به ویژه سوسیالیستی عدالت را به عنوان مفهوم کلیدی مفاهیم رفاه و آزادی در نظر می گرفت(King,2012: 464). توزیع فضایی متعادل خدمات شهری نیز از مهم ترین نشانه های عدالت اجتماعی در شهر به شمار می رود. عدالت اجتماعی در شهر یعنی تداوم حفظ منافع گروه های اجتماعی متفاوت بر اساس گسترش بهینه ی منابع شهری، درآمدها و هزینه ها(2002: 27،Gray). اساس نظریه عدالت اجتماعی بر این اصل است که نابرابری های اقتصادی و اجتماعی جامعه بر سازمان فضایی آن تاثیر دارد و نیز هرگونه تغییر در سازمان فضایی در روابط اقتصادی –اجتماعی و توزیع درآمد در جامعه اثر مستقیم می گذارد(مرصوصی،1383: 90). برنامه ریزی تأسیسات خدماتی در شکل مدرن آن در حدود یک قرن پیش در کشورهای با اقتصاد پیشرفته به عنوان پاسخی ضروری برای نیاز حفظ سلامت جمعیت در روستاها از تأثیرات صنعتی سازی و تقاضاهای جمعیت رو به رشد و به منظور فراهم آوردن زیرساختهای اساسی شهرها به وجود آمدند(1998:95،Middelton).

پس از ایجاد گلستان به عنوان یک استان مستقل شهر گرگان  نیز به عنوان مرکز این استان در نظر گرفته شد.این شهر طبق آمار در سال 1390 دارای 329536 نفر جمعیت بوده است که یکی از دلایل افزایش جمعیت آن در طی دو دهه گذشته انتخاب آن به عنوان مرکز استان بوده که مهاجرتهای زیادی را از شهرها و روستاهای اطراف به دنبال داشته است. شهر گرگان در سالهای اخیر تحولات مختلف جمعیتی، کالبدی و اجتماعی و اقتصادی به خود دیده است. افزایش چمعیت در این شهر باعث به وجود آمدن موجی از آشفتگی در توسعه کالبدی شهر و پایین آمدن سطح ارائه تسهیلات عمومی شده است، به طوریکه از مجموع 351470000 مترمربع مساحت زمین شهری 31.26درصد به کاربری مسکونی، 2.84 درصدکاربری آموزشی ،2.36 درصد تجاری، 0.54 درصدپارک و فضای سبز عمومی، 0.66 درصد بهداشتی-درمانی، 0.48 درصد فرهنگی-مذهبی، 2.61 درصد نیز به کاربری اداری و باقی مساحت نیز به سایر کاربریها اختصاص داده شده است. با توجه به پیشی گرفتن رشد جمعیت شهر گرگان به ایجاد تسهیلات و امکانات عمومی شهری سعی شده است تا به بررسی نحوه توزیع تسهیلات عمومی شهری و ارتباط آن با توزیع جمعیت پرداخته و نواحی نیازمند به این تسهیلات تعیین گردد.

 

 

2-2-سیاستهای هویت و قومیت…………………………………………………………………………………………………………………. 12

2-3-علل اهمیت مسائل قومی……………………………………………………………………………………………………………………. 13

2-4-تئوری محرومیت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………. 14

بخش سوم:امنیت ملی و اقوام

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

3-1-بحث های نظری درباره مساله قومیت و ناسیونالیسم قومی…………………………………………………………….. 18

3-1-1-قومیت پدیده ای کهن یا ابزاری……………………………………………………………………………………………………. 18

3-2-چگونگی سیاسی شدن قومیت…………………………………………………………………………………………………………… 19

3-3-عوامل شکل گیری ناسیونالیسم قومی………………………………………………………………………………………………. 20

3-4-جایگاه اقوام در ساختار اجتماعی –فضایی ملت ایران……………………………………………………………………… 21

3-5-جایگاه امنیت در ساختار فضایی جغرافیایی ملت…………………………………………………………………………….. 23

3-5-1-امنیت ، امنیت ملی………………………………………………………………………………………………………………………… 23

3-5-2-امنیت ملی و مولفه های آن…………………………………………………………………………………………………………… 24

3-6-تهدید اقوام علیه امنیت کشور……………………………………………………………………………………………………………. 27

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

 

 بخش چهارم : قومیتها

فصل اول: قومیت و قوم گرایی در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

4-1-1-قومیت و گروه های قومی : مفاهیم مخدوش شده………………………………………………………………………. 31

4-1-2-قومیت و قبیله گرایی در خاورمیانه………………………………………………………………………………………………. 32

4-1-3-قبایل و دولتها در ایران : بررسی کلی…………………………………………………………………………………………… 33

4-1-4-ویژگی اساسی قبایل ایران……………………………………………………………………………………………………………… 34

4-1-5-پراکندگی فرهنگی و سیاسی ایلات……………………………………………………………………………………………… 35

4-1-6-روابط میان ایلات و دولت در ایران………………………………………………………………………………………………… 36

4-1-7-روابط دولت با ایلات……………………………………………………………………………………………………………………….. 37

4-1-8-جامعه و سیاست در کردستان، بلوچستان و آذربایجان……………………………………………………………….. 38

4-1-9-ظهور گرایشهای سیاسی و محلی گرا در میان کردها………………………………………………………………….. 39

4-1-10-بلوچستان……………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

4-1-10-1-ظهور گرایش های سیاسی محلی گرا در بلوچستان…………………………………………………………….. 41

4-1-11-آذربایجان………………………………………………………………………………………………………………………………………. 42

4-1-11-1-ظهور گرایشهای سیاسی محلی گرا در آذربایجان…………………………………………………………………. 42

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

فصل دوم : بحران هویت قومی در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

4-2-1-عوامل بحران هویت قومی………………………………………………………………………………………………………………. 46

4-2-2-عوامل اجتماعی بحران……………………………………………………………………………………………………………………. 46

4-2-2-1-تعدد و تنوع قومی……………………………………………………………………………………………………………………… 46

4-2-2-2-تعدد و تنوع زبان و گویش………………………………………………………………………………………………………… 47

4-2-2-3-تنوع و تعدد دینی مذهبی………………………………………………………………………………………………………… 47

4-2-2-4-عامل جمعیتی (دموکرافیک)…………………………………………………………………………………………………….. 48

4-2-2-5-منشا قومی نژادی ناهمگون نخبگان سیاسی یا نظامی حاکم…………………………………………………. 48

4-2-2-6-تبعیض و پیش داوری های قومی…………………………………………………………………………………………….. 49

4-2-2-7-ناهمگونی مخالفان سیاسی………………………………………………………………………………………………………… 49

4-2-3-عوامل اقتصادی بحران……………………………………………………………………………………………………………………. 49

4-2-4-عوامل اداری- سیاسی بحران…………………………………………………………………………………………………………. 50

4-2-5-عوامل آموزشی بحران…………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-2-6-عوامل طبیعی و جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………………. 51

فصل سوم : سیاستهای قومی در ایران معاصر

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

4-3-1مدل سیاست های قومی در تاریخ معاصر ایران……………………………………………………………………………… 54

4-3-2-سیاستهای قومی قبل از انقلاب…………………………………………………………………………………………………….. 55

4-3-3-مناسبات حکومت ها با اقوام ایلات و عشایر در ایران………………………………………………………………….. 55

4-3-4-سیاستهای قومی در دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………….. 56

4-3-5-سیاستهای قومی در دوره ی پهلوی اول……………………………………………………………………………………….. 58

4-3-5-1-تخته قاپو، اسکان اجباری………………………………………………………………………………………………………….. 59

4-3-5-2-پیامدهای اسکان…………………………………………………………………………………………………………………………. 60

4-3-6-سیاستهای قومی بعد از انقلاب………………………………………………………………………………………………………. 61

4-3-6-1-اهداف و رویکردها……………………………………………………………………………………………………………………….. 61

4-3-6-2-رویکرد واقع گرایانه…………………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-3-7-روابط دولت- اقوام در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………………… 63

4-3-8-روابط دولت- اقوام از بعد اجرایی………………………………………………………………………………………………….. 64

4-3-9-دوره انتقالی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 65

4-3-10-روابط دولت- اقوام از بعد فرهنگی……………………………………………………………………………………………… 66

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 68

فصل چهارم : مسئله وحدت ملی و الگوی سیاست قومی

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-4-1-تنوع قومی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

4-4-2-شاخص های بحران قومی در ایران……………………………………………………………………………………………….. 71

4-4-3-سیاست قومی: مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………………………….. 72

4-4-4-جایگاه سیاسی قومی……………………………………………………………………………………………………………………… 73

4-4-4-1-مدیریت سیاسی…………………………………………………………………………………………………………………………. 73

4-4-4-2-علوم رفتاری……………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

4-4-4-3-جامعه شناسی سیاسی……………………………………………………………………………………………………………… 74

فصل پنجم: هویت، تاریخ و روایت در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 76

4-5-1-صورت بندی مفهوم دولت……………………………………………………………………………………………………………… 76

4-5-2-هویت جمعی بعنوان برآیند آگاهی و روایت…………………………………………………………………………………. 77

4-5-3-خاطره و گفتمان هویت………………………………………………………………………………………………………………….. 78

4-5-4-سهم هویت ملی……………………………………………………………………………………………………………………………… 79

4-5-6-ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی ایران…………………………………………………………………………………… 80

4-5-7-مدرنیسم پهلوی و هویت ملی ایران………………………………………………………………………………………………. 82

4-5-8-گفتمان سنت گرای ایدئولوژیک و هویت اسلامی ………………………………………………………………………. 83

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

بخش پنجم: قوم کرد

فصل اول : فراز و فرود جنبش کردی

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 87

5-1-1-کردها از جنگ چالدران تا جنگ جهانی اول……………………………………………………………………………….. 88

5-1-2-کردها بعد از جنگ جهانی او ل تاکنون……………………………………………………………………………………….. 88

5-1-3-کردستان ایران………………………………………………………………………………………………………………………………… 89

5-1-4-علل خیزش جنبش کردی…………………………………………………………………………………………………………….. 91

5-1-5-همبستگی کردی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 91

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

فصل دوم: روند توسعه در مناطق کردنشین ایران قبل و پس از انقلاب

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

5-2-1-رویکردهای توسعه…………………………………………………………………………………………………………………………… 97

5-2-2-برنامه ریزی در ایران، اهداف و خط مشی ها……………………………………………………………………………….. 98

5-2-3قوم کرد……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 99

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 106

 

 چکیده:

ناهمگنی قومی، دینی و اقتصادی، ویژگی ساختی عموم کشور های جهان سوم، بخصوص خاورمیانه می باشد . البته این داوری، به مفهوم تصدیق همسانی کشور های پیشرفته نیست . به تعبیر اوکانر از مجمع 132 ملت- کشور موجود (1972) فقط 12 تای آن (1/9درصد ) به طور قطع از نظر قومی همگن بوده اند منتهی وجود شکافهای گوناگون در کشورهای پیشرفته خاصیت هم افزا ندارند بلکه تمایزهای موجود همدیگر را تعدیل می کنند. از این رو پیامدهای امنیتی مهمی ندارند در حالیکه جنگ قومیتها و استفاده از خرده فرهنگها در جهان سوم بویژه خاورمیانه فصل مهمی از تاریخ درگیریها این ملتها را نشان میدهد. واقعیت موجود با فرایند نوین غلبه گفتمان خودگردانی و با استقلال جویی همه اقوام به جای استیلا جویی یک قوم ، عملا به مساله ای امنیتی تبدیل گردیده و در بسیاری از موارد  تمامیت اراضی واحدهای مختلف سیاسی را تهدید می نماید .

به هر علت و شرایط کشور ما نیز کشوری است متشکل از اقوام مختلف که عناصر و مولفه های متفاوتی بین آنها و دولت مرکزی پیوند یا گسست ایجاد کرده است و احساس قوی در میان طیف وسیعی از جمعیت کشور کتمان ناپذیر است .

آنها در خارج از مرزهای ایران ایرانی هستند لیکن به نظر می رسد در داخل مرزها به همان اندازه که ایرانی هستند، دارای تعلق قومی یا مذهبی هم می باشند. و در همین راستا پژوهش حاضر با تاکید بر قومیت ها و چالش روبروی دولتها موضوع را مورد کنکاش قرار داده است .

 

 بخش اول

کلیات

 

 

1-1 بیان مسأله:

چنین به نظر می رسد كه در دهه آینده كلیه كشورها به نحوی با مسئله ناسیونالیسم قومی مواجه خواهند شد. از آنجا كه قومیت یكی از شاخص های عمده در شناخت ظرفیت طبیعی كشورها برای نیل به ثبات و دوری از خشونت به حساب می آید. امنیت كشورها در دهه آینده بدون توجه به این مسئله رقم نخواهد خورد. درجمهوری اسلامی ایران وجود قومیت كرد درغرب كشور با گسستهای دینی و اقتصادی و متاثر از تحریكات خارجی می تواند خطرآفرین باشد. در جوامع چند قومی موضوع همزیستی مفهوم تنوع قومی با وحدت ملی امریست منوط به اتخاذ رهیافتی كه بتواند در عین كثرت در خرده فرهنگ های قومی، وحدت درمنش ملی را محقق سازد. قومیت با زیر عنوانهایی چون انفكاك قومی، علایق قومی، گرایشات واگرایانه، استقلال خواهی یا تجزیه طلبی، هویت قومی و چالشهای قومی درمقیاس ملی، عناوینی است كه نیازمند مطالعه از منظر امنیت ملی می باشد.

امنیت در نگاه نخست به عنوان مفهومی ساده، به اطمینان ازحفظ، دوام و بقای داشته ها، و تضمین منافع و تامین علایق اطلاق می شود. برخی امنیت را به صورت «ایجابی» و «سلبی» تقسم می كنند. در معنای ایجابی امنیت، وجود احساس رضایت و اطمینان نزد دولتمردان و شهروندان، و درمعنای سلبی امنیت، نبود ترس، اجبار و تهدید را به عنوان یك شاخص در نظر می گیرند (افتخاری،1377).

همچنین به عقیده رابرت مك نامارا: امنیت ملی به نوعی متضمن اعتماد ملی، آزادی، توسعه و بهبود موقیت یك كشوراست. در كنار امنیت و امنیت ملی واژه قومیت نیز باید گنجانده شود كه بیشتراستفاده كاربردی دارد و برداشت­های متفاوتی از آن صورت گرفته است. در این میان تعریف آنتونی اسمیت دارای كاربرد بالایی است: قوم عبارت از یك جمعیت انسانی مشخص با یك افسانه اجداد مشترك، عناصرفرهنگی، پیوند با یك اعتقاد، آگاهی و فرهنگ مشترك را داراست. اعضای یك ملت اگراحساس كنند در دستیابی به حق و حقوق موقعیتی برابر دارند هویت ملی بحران كمتری خواهد داشت، اما اگراقوامی نتوانند خود را با فرایند ملت سازی، ادبیات ملی، زبان رسمی، تعلیمات عمومی و مذهب رسمی هماهنگ سازند به حد شهروند درجه دوم سقوط كرده و از برخی حقوق محروم و به حاشیه رانده می شوند و احساس محرومیت موجب تقویت هویتهای مادون ملی مانند قومیت، نژاد، محله گرایی و… می شود و محركی برای دست زدن به اعمال سیاسی و خشونت می گردد به خصوص دركشورهای با تفاوت های قومی این مشكلات بیشتر می شود.

عوامل موثر بر شكل گیری یا تشدید ناسیونالیسم قومی درجوامع چند قومی به اقتضای خاص در هر جامعه متعدد است از جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:

1-چگونگی ساختار توزیع منابع قدرت (اقتصادی،سیاسی،فرهنگی) درجامعه.

2-وجود خودجوش جنبش ناسیونالیسم با توجه به سه محور ایدئولوژی، ساز و كارها و شیوه های پیگیری مطالبات و پایگاه اجتماعی.

3-تجربه تاریخی تعاملات و روابط اقوام كه آیا سلطه گر و سلطه ناپذیر یا فدرالی یا خودمختاری بوده است.

4-واكنش و حساسیت قدرتهای منطقه ای و جهانی یه موضوع اقوام در یك كشور خاص.

5-شرایط ژئوپلتیك یا جغرافیایی تركیب قومی هر جامعه، نسبت جمعیت و سرزمین و همسانی قومی با كشورهای همسایه و نوع شكافهای موجود در جامعه.

تبعـیض، نوع نگرش ومیزان گرایـش اقوام به هویـت ملی و رونـد ملت سازی و دولـت سـازی موارد دیـگر می باشند.

سرزمین ایران در مقوله تنوع قومی و زبانی در جهان با 24 درصد همانندی در رتبه شانزدهم قرار دارد. اگر چه در ایران فارسی زبانان با60 درصد جمعیت اكثریت را دارند، لیكن وجود شش قومیت عمده در درون این واحد ملی و تاثیرات شگرف آنها بر سیر تحولات تاریخی واقعیتی انكارناپذیر است. از آنجا كه نقطه تمركز ما در پژوهش قومیت كرد می باشد از قومیتهای دیگر صرفنظر كرده و به كردها میپردازیم.

جمعیت كردها بیشتر در آذربایجان غربی، كرمانشاه  و كردستان ساكن هستند. این قوم، به نسبت،  زمینه مناسب تری برای فعال شدن گسست ملی دارد از جمله این زمینه ها؛ تمركز جمعیتی در یك منطقه كوچك و مشخص، دوم، باور به محرومیت های اقتصادی، بهداشتی وآموزشی، سوم، موقعیت جغرافیایی در كنار مرز دو كشور با تشابه قومی و محلی و وضعیت كوهها و راهها، چهارم، تصور انزوای سیاسی و عدم رضایت از میزان حضور نخبگان سیاسی اجتماعی در داخل نظام، پنجم، ملاحضات مذهبی كه اكثرا سنی مذهب هستند، ششم، زبان كردی اگر چه از شاخه های زبان ایرانی است و با پارسی باستان همانندی زیادی دارد، لكن برای فارسی زبانان امروز مفهوم نیست هر چند گویش های مختلف مانع یك زبان واحد كردی است معهذا امروزه زبان كردی محور جنبش های كردی است اگر چه از لحاظ نژادی نمی توانند اصل آریایی و ایرانی بودن كردها را منكر شوند.

تجربه شورش شیخ عبدالله درسال1297 درمقابل عثمانی ها با محوریت قبایل كرد و شورش شیخ سعید درسال1304 در مقابل ناسیونالیسم افراطی آتاتورك كه هویت كردی را انكار می كرد در پاسخ به تحركات خارجی بود. جنبش اسماعیل سمیتقو كه یكپارچه گی ایران را تهدید میكرد و ارتش رضاخان آن را سركوب كرد و نیز تاسیس كومله در دهه1320 كه به دستور مقامات شوروی به حزب دموكرات كردستان تبدیل شد و طرح كردستان خودمختار و تاسیس جمهوری مهاباد درسال1324 به رهبری عبدالرحمن قاسملو برای تجزیه ایران و بیانیه هشت ماده­ای آنها بعد از انقلاب اسلامی كه خواستار خودمختاری كردستان بودند و اقدامات ملامصطفی بارزانی در این راستا قابل توجه و بررسی است (افتخاری،1377).

1-2  سؤال‏های پژوهش‏:

1-2-1 پرسش اصلی

1-تفاوت قومی كردها چگونه می تواند امنیت ملی ایران را تحت تاثیر قرار دهد؟

1-2-2 پرسش های فرعی

1-چه عواملی سبب می شود قومیت كرد در ایران قائل به هویتی متفاوت باشد؟

2- عوامل سیاسی اجتماعی كه می تواند به تشدید احساس هویت متفاوت كردها در ایران دامن بزنند كدامند؟

1-3  پیشینه پژوهش:

در زمینه قومیت و امنیت ملی كتابها و مقالات زیادی نوشته شده است، تعدادی توسط نویسندگان داخلی و تعدادی هم مقالات و كتابهای خارجی كه عموما به صورت ترجمه می باشد.

-دكتر محمدرضا تاجیك دركتاب(مقدمه ای براستراتژی های امنیت ج.ا.ایران رهیافت ها و راهبردها)  به بررسی امنیت چه بعد داخلی و چه خارجی آن پرداخته است. ایشان در دفتر چهارم این كتاب اصول كلی مرتبط بر استراتژی های امنیت ملی را شرح داده است. در دفتر پنجم كتاب به ارزشها و هنجارهای ملی پرداخته و ارزش های مسلط جامعه ایرانی را بیان داشته است، همچنین از آسیب پذیری تهدیدات و فرصت های ارزشی موجود در ج.ا.ایران پرداخته است.

 

مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوی ابطال رأی در قانون آئین دادرسی مدنی ایران دادگاهی است كه دعوی را به داوری ارجاع كرده و یا صلاحیت رسیدگی به اصل دعوی را دارد و در قانون داوری تجاری بین‏المللی ایران دادگاه عمومی واقع در مركز استانی است كه مقر داوری در آن قرار دارد و تا زمانی كه مقر داوری مشخص نشده است دادگاه عمومی تهران است و در داوری‌های بین‏المللی که بر طبق قواعد داوری آنسیترال صورت گرفته است تنها دادگاه كشوری كه رأی منسوب به آن و متعلق به داوری آن كشور است و ازلحاظ آن كشور رأی داخلی به‌حساب می‏آید صلاحیت رسیدگی به دعوی ابطال رأی داور را دارد.

واژگان كلیدی: داوری، ابطال رأی داوری، مقررات داوری آنسیترال، دادگاه صالح، فرایند رسیدگی

فصل اول : کلیات و مفاهیم

1. مبحث اول: کلیات.. 2
1. 1. معرفی مسئله. 2
2 بیان اهمیت موضوع. 3
3 پیشینه تحقیق. 4
4. سؤال اصلی تحقیق. 5
5. سؤالات فرعی تحقیق. 5
6. فرضیه اصلی تحقیق. 5
7. فرضیه های فرعی تحقیق. 5
8. روش تحقیق. 6
9. محدودیت‎های پژوهش.. 6
مبحث دوم: مفاهیم 6
1 گفتار اول: داوری.. 6
1. 1 معنای لغوی داوری.. 6
1. 2 مفهوم حقوقی داوری.. 7
1. 3 داوری در فقه. 9
1. 4 داوری تجاری.. 10
1. 5 داوری تجاری بین‌المللی. 11
1. 6 داوری بین‌المللی در حقوق ایران. 12
1. 7 داوری بین‌المللی در مقررات آنسیترال. 13
1. 8 اهمیت داوری بین‏المللی. 14
1. 9 اقسام داوری.. 16
1. 9. 1 داوری سازمانی. 16
1. 9. 2 داوری موردی یا اختصاصی. 17
2 گفتار دوم: مفهوم ابطال و بطلان رأی داوری.. 17
2. 1 ابطال. 17
2. 2 بطلان. 17
2. 3 تفاوتهای مفهومی بطلان و ابطال. 17
گفتار سوم : داوری تجاری بین الملل از نگاه فقه اسلامی. 18

1. جواز و نفوذ داوری در فقه اسلامی. 19
2. قلمرو داوری در فقه اسلامی. 20
3. میزان لزوم رای و قراداد داوری.. 21
4. شرایط داور در فقه اسلامی. 22
3 مبحث سوم: تا ریخچه ابطال رأی داوری.. 24

1 تاریخچه داوری و ابطال رأی داوری در حقوق ایران. 24
2. تا ریخچه داوری و ابطال رأی داوری در آنسیترال. 26
فصل دوم :مصادیق ابطال رأی داوری تجاری در حقوق ایران و مقررات داوری آنسیترال

مقدمه: 31

1 مبحث اول: ابطال رأی داوری تجاری در حقوق ایران و قانون نمونه آنسیترال. 31

1 گفتار اول: موارد ابطال رأی داور. 34
1. 1. فقدان اهلیت طرفین. 36
1. 2. بی‏اعتباری موافقتنامه داوری.. 38
1. 3 عدم رعایت مقررات در خصوص ابلاغ اخطاریه‏ها 40
1. 4 عدم توفیق درارائه دلیل و مدارك پرونده 40
1. 5 خروج داور از حدود اختیار. 41
1. 6 تشكیل هیات داوری برخلاف قواعد 42
1. 7 رأی مؤثر داور جرح شده 43
1. 8 صدور رأی بر مبنای سند مجعول. 47
1. 9 یافتن مدارک جدید مبنی بر حقانیت معترض پس از صدور رأی.. 48
1. 10 پایان مهلت درخواست ابطال رأی داوری.. 49
2 گفتار دوم: بطلان ذاتی رأی داوری.. 50
2. 1 بند اول: تفاوت ماده 33 و ماده 34 قانون داوری تجاری بین‏المللی. 50
2. 2 بند دوم: مواردی که رأی داوری بطلان ذاتی دارد 50
2. 2. 1 موضوع اختلاف به موجب قوانین ایران غیرقابل ارجاع به داوری باشد. 51
2. 2. 2 مخالفت با نظم عمومی یا اخلاق حسنه و یا قواعد آمره 52
2. 2. 3 آرای مربوط به اموال غیرمنقول. 53
3 گفتارسوم: اصل 139 قانون اساسی و ابطال رأی داوری.. 54
3. 1 بند اول: ابطال رأی داوری در اصل 139 قانون اساسی. 56
3. 1. 1 تفاسیر اصل 139 قانون اساسی ایران. 57
3. 1. 1. 1 نظریه تفسیر مضیق اصل 139 ق.ا. 57
3. 1. 1. 2 نقد و بررسی نظریه تفسیر مضیق. 61
3. 1. 1. 3 نظریه كمیته بررسی تفسیر بیانیه الجزایر. 63
3. 1. 1. 4 نقد و بررسی نظریه كمیته تفسیر بیانیه الجزایر. 64
3. 1. 1. 5 نظریه تفسیر اصل 139 ق.ا. بر مبنای نمایندگی. 66
3. 1. 1. 6 نقد و بررسی نظریه نمایندگی. 67
3. 1. 1. 7 نظریه تفسیر اصل 139 ق.ا. بر مبنای عدم اهلیت.. 68
3. 1. 1. 8 نقد و بررسی نظریه عدم اهلیت.. 69
3. 1. 1. 9 نظریه مشروط بودن قابلیت ارجاع امر داوری.. 70
3. 1. 2 نقد و بررسی تفاسیر مربوط به اصل 139 ق.ا 73
3. 1. 3 نتیجه بررسی نظرات در رابطه با اعتبار قرارداد داوری موضوع اصل 139 ق.ا 76
3. 2 بند دوم: دعاوی نفتی. 77
2 مبحث دوم: بررسی موارد ابطال رأی داوری در قواعد داوری آنسیترال و حقوق ایران. 79

1 گفتار اول: قواعد داوری آنسیترال. 79
1. گفتاراول: موارد ابطال رای داوری.. 82
1. 1 عدم رعایت قانون حاكم بر داوری.. 82
1. 1. 1 قانون شكلی حاكم بر داوری.. 83
1. 1. 2 قانون ماهوی حاكم بر داوری.. 84
1. 2 عدم رعایت اصول اجباری داوری.. 87
1. 2. 1 اصول رفتار مساوی با طرفین. 87
1. 2. 2 عدم رعایت اصل ابلاغ به موقع. 88
1. 2. 3 عدم رعایت اصل حق دفاع. 91
1. 3 فقدان صلاحیت یا تجاوز از حدود صلاحیت.. 92
1. 4 وجود بی‌نظمی در تشریفات رسیدگی. 94
1. 5 عدم توجیه رأی.. 95
2 گفتار دوم: احکام تکمیلی. 96
2. 1 احكام تكمیلی طبق قواعد داوری آنسیترال. 97
2. 2 احكام تكمیلی در قانون داوری تجاری بین‌المللی. 97
2. 3 احكام تكمیلی در قانون آئین دادرسی مدنی. 98
فصل سوم : چگونگی ابطال رأی داور و مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوی ابطال

1 مبحث اول: چگونگی ابطال رأی داوری.. 100

1 گفتاراول: اعتراض به رأی داوری.. 100
2 گفتاردوم: مقررات شكلی در دعوی ابطال رای داور( در بیانیه الجزایر) 102
2. 1 اشكال اعتراض علیه احكام داوری.. 103
2 مبحث دوم: مرجع صالح رسیدگی به ابطال رأی داوری.. 104

1 گفتاراول: دادگاه صالح جهت رسیدگی به دعوی ابطال رأی داوری.. 104
1. 1 دادگاه صالح رسیدگی طبق مقررات قانون داوری تجاری بین‌الملل ایران. 104
1. 2 دادگاه صالح رسیدگی به دعوی ابطال رأی داور طبق مقررات اتاق ایران. 105
1. 2. 1 در خصوص اختلافات تجاری داخلی ارجاع شده به اتاق بازرگانی. 105
1. 2. 2 در خصوص اختلافات تجاری بین‌المللی ارجاع شده به مركز داوری اتاق ایران. 106
1. 2. 3 مرجع صالح رسیدگی به دعوی ابطال رأی داور طبق مقررات قواعد داوری آنسیترال 106
1. 3 دادگاه صالح جهت رسیدگی به دعوی ابطال رأی داوری در قانون آیین دادرسی مدنی. 109
1. 3. 1 دادگاه ارجاع كننده دعوی به داوری.. 109
1. 3. 2 دادگاه صالح جهت رسیدگی به اصل دعوی.. 109
2 گفتاردوم: رعایت مقررات شكلی در دعوی ابطال رأی داور. 110
2. 1 قانون داوری تجاری بین‌المللی. 110
2. 2 مقررات شكلی در قانون آیین دادرسی مدنی. 112
2. 3 گفتار سوم: مستندات درخواست ابطال. 113
3  مبحث سوم: آثار ابطال رأی داوری.. 113

1 گفتار اول: آثار اعتراض به رأی داوری.. 114
2 گفتار دوم: آثار ابطال رأی داوری.. 115
2. 1 امکان ارجاع مجدد اختلاف به داوری.. 116

 

فهرست مطالب

 

مقدمه 1

طرح موضوع 1

دلایل انتخاب موضوع 3

نقد ادبیات موضوع 3

سؤالات تحقیق 4

سؤال اصلی 4
سؤالات فرعی 4
فرضیه‌ 4

مفروضات 4

اهداف تحقیق 5

روش تحقیق 5

سازماندهی تحقیق 5

فصل اول:کلیات / 7

مبحث اول: لزوم حمایت از زنان مطلّقه 9

گفتار اول: آمار رو به‌ رشد طلاق و شرایط نامطلوب اقتصادی 9

بند اول: آمار رو به رشد طلاق 9

بند دوم: شرایط نامطلوب اقتصادی 12

گفتار دوم: عدم کارسازی ساز و کارهای حمایتیِ پیش‌بینی شده در حقوق موضوعه 15

گفتار سوم: عدم اشتغال و عدم توفیق زنان مطلّقه در ازدواج مجدد 17

بند اول: عدم اشتغال زنان مطلّقه 17

بند دوم: عدم توفیق زنان مطلّقه در ازدواج مجدد 19

مبحث دوم 21

مفاهیم، طرف‌ها، عناصر و مقسَّمات مرتبط با قرارداد بیمه‌ی طلاق 21

گفتار اول: مفاهیم بیمه، تأمین اجتماعی، طلاق و زنان بی‌سرپرست 21

بند اول: مفهوم بیمه و تأمین اجتماعی 21

الف: مفهوم بیمه 22

ب: مفهوم تأمین اجتماعی 24

بند دوم: مفهوم طلاق 25

بند سوم: مفهوم زنان بی‌سرپرست 26

گفتار دوم: طرف‌ها و عناصر قرارداد بیمه 27

بند اول: طرف‌های قرارداد بیمه 27

الف: بیمه‌گر و بیمه‌گزار 27

1ـ بیمه‌گر 28

2ـ بیمه‌گزار 28

بند دوم: عناصر قرارداد بیمه 33

الف: حادثه، خطر و ویژگی‌های آنها 33

1ـ حادثه 33

2ـ خطر 36

3ـ ویژگی‌های حادثه یا خطر قابل پوشش 37

ب: موضوع و مورد بیمه 41

ج: حق و وجه‌‌ بیمه 42

1ـ حق بیمه 42

2ـ وجه بیمه 44

گفتار سوم: تحلیل اقسام بیمه، تأمین اجتماعی و طلاق 44

بند اول: اقسام بیمه 44

الف: بیمه‌های تجاری 45

1ـ بیمه‌های اشخاص 46

2ـ بیمه‌های خسارتی 49

ب: بیمه‌های اجتماعی 51

بند دوم: نظام و قلمرو تأمین اجتماعی 53

الف: پوشش بیمه‌‌های اجتماعی 54

ب: حمایت اجتماعی و توانبخشی 54

ج: حوزه‌ی امدادی 56

بند سوم: اقسام طلاق 56

الف: به تقاضای زوج 56

ب: به تقاضای زوجه 56

ج: طلاق توافقی 57

مبحث سوم:پیشینه‌ و ماهیّت بیمه‌ی طلاق 58

گفتار اول: پیشینه‌ی بیمه‌ی طلاق 58

بند اول: در جهان 58

بند دوم: در ایران 59

گفتار دوم: ماهیّت بیمه‌ی طلاق 60

بند اول: فرض بیمه‌ی اشخاص 60

بند دوم: فرض بیمه‌ی خسارتی 62

بند سوم: ماهیّت حقوقی بیمه‌ی طلاق 62

فصل دوم: نظریات، راهکارهای اجرا و شرایط بهره‌مندی از بیمه‌ی طلاق/ 74

مبحث اول: نظریات مطرح‌شده در رابطه با اجرای بیمه‌ی طلاق 76

گفتار اول: دیدگاه مخالف 76

بند اول: افزایش نرخ طلاق و وقوع طلاق‌های صوری 76

الف: افزایش نرخ طلاق 76

ب: وقوع طلاق‌های صوری 78

بند دوم: عدم امکان اطلاع از ازدواج یا اشتغال زنان مطلّقه 79

بند سوم: عدم استقبال از سوی مردان 80

گفتار دوم: دیدگاه موافق 81

بند اول: زوال آسیب‌های اجتماعی عارض بر زنان مطلّقه 82

الف: ریشه‌ی اقتصادی جرائم 82

ب: اعتیاد 85

ج: خودکشی 85

بند دوم: فرصت و توان کافی برای تربیت و رسیدگی به فرزندان 86

بند سوم: بهبود سلامت روانی و جسمی افراد جامعه 87

مبحث دوم: ساز و کارهای اجرای بیمه‌ی طلاق 89

گفتار اول: با اراده‌ی آزاد افراد 89

بند اول: انعقاد قرارداد بیمه‌ی تجاری 89

بند دوم: در قالب شروط ضمن عقد 90

الف: شروط انتخابی 90

ب: شروط ارشادی 91

بند سوم: در قالب مهریه 92

بند چهارم: گسترش قلمرو نفقه 96

گفتار دوم: حمایت دولتی 98

بند اول: الزاماتِ دولت در تحقق تأمین اجتماعی 99

الف: ادله‌ی شرعی 99

ب: ادله‌ی حقوقی 103

1ـ اسناد بین‌المللی 103

2ـ مقررات داخلی 106

2ـ 1ـ قانون اساسی 106

2ـ 2ـ  در مقررات و قوانین عادی 109

ج: براساس ضرورت عرفی برخی از مردان 114

بند دوم: توسعه‌ی قلمرو پوشش‌های تأمین اجتماعی 117

الف: از طریق نظام بیمه‌های اجتماعی 117

ب: از طریق نظام حمایتی 122

مبحث سوم:شرایط بهره‌مندی از بیمه‌‌ی طلاق 124

گفتار اول: شخص متقاضی طلاق و نوع طلاقِ قابل حمایت 124

بند اول: شخص متقاضی طلاق 125

بند دوم: نوع طلاق 126

گفتار دوم: زنان مطلّقه‌ی قابل حمایت 127

بند اول: فقر مالی 127

بند دوم: عدم ازدواج مجدد 128

نتیجه‌گیری 130

منابع و ماخذ 134

 

علائم اختصاری

 

 

ق ……………………………………………………………………………………………………………………………… قمری

م …………………………………………………………………………………………………………………………….. میلادی

ق.ا …………………………………………………………………………………………………………………… قانون اساسی

ق.م ……………………………………………………………………………………………………………………. قانون مدنی

ق.ب ……………………………………………………………………………………………………………………. قانون بیمه

ق.ت.ا ……………………………………………………………………………………………………. قانون تأمین اجتماعی

ق.س.ن.ج.ر.ت.ا ………………………………………………….. قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی

 

مقدمه

طرح موضوع

انسان، از بدو خلقت همواره با «خطر»[1] مواجه بوده، که با قلمرو وسیع خود هر لحظه جان، مال، سرمایه و … او را تهدید ساخته است. حیات بشر از همان آغاز، بدون مراقبت، تضمین و تأمین نمی‌گشته است. بهره‌مندی از امنیت در برابر خطرات، از طریق تدارک راهکاری مانند قراردادهای بیمه، به تدریج به شیوه‌ای معقول و مقبول در میان مردم هر جامعه‌ای تبدیل شده است. در این میان، ممکن است که شماری از خطرات، نهاد خانواده را تهدید نموده و هر یک از زوجین را در معرض آسیب‌های جدی قرار دهد. یکی از این خطرات، وقوع طلاق و زوال نهاد مقدّس خانواده به عنوان بنیادی‌ترین هسته‌ی جامعه‌ی انسانی است، که زوجین و به ویژه زوجه را با نیاز‌های شدید مالیِ پس از طلاق روبه‌رو ساخته و در شرایط نامساعدی قرار می‌دهد. امروزه، بدون‌ شک خانواده‌های متعددی مبتلا به مسأله‌ی طلاق بوده و دامن‌گیر تعداد کثیری از زنان شده، که ریشه در دلایل انبوه زیستی، اجتماعی، روانی، اقتصادی، فرهنگی و … دارد. بی‌تردید تمامی طلاق‌ها آثار و تبعات گریزناپذیری داشته و گریبان‌گیر بسیاری از زوجین و فرزندان آنها خواهد بود. تبعاتِ منفی مانند سرخوردگی، افسردگی، مشکلات فرهنگی، انزوا و اختلال در تعاملات اجتماعی، زوال سلامت روانی و جسمی، تن دادن به ازدواج‌های موقت و خارج از عرف اجتماعی، مشکلات جنسی، فساد اخلاقی، روی آوردن به انحرافات جنسی، سرقت، اعتیاد و … به عنوان برخی از مشکلات عارض بر زنان مطلّقه، عمدتاً پایه در فقر و ضعف اقتصادی آنان داشته و زمینه‌ی بروز مشکلات و ارتکاب جرائم را دامن‌گیر آنان ساخته است. چه آنکه معمولاً مردان خود به تنهایی از عهده و توان مخارج زندگی بر‌آمده و این زنان هستند که غالباً دچار مشکلات مزبور می‌گردند، آن چنان که حتّی برخی از مردم، زنان مطلّقه را اساساً با مسأله‌ی فقر اقتصادی می‌شناسند. همچنین دلایلی مانند رشد صعودی آمارهای طلاق به ویژه در میان زنان جوان، توقف پشتوانه‌ی مالی زنان در قالب نفقه، عدم موفقیت در اخذ مهریه، افزایش نرخ تورم، بیکاری و توزیع نامناسب درآمد در جامعه بر شدت نگرانی‌ها افزوده و حمایت از این قشر زنان را ضروری ساخته است. بنابراین پشتیبانی از زنان مطلّقه و تدارک تمهیداتی که بتواند نیاز اقتصادی آنان را تأمین و از مشکلات آتی احتمالی آنان بکاهد، امری طبیعی و ضروری است. یکی از ابزارهای اطمینان‌بخش در عرصه‌ی حضور خطر، قراردادهای بیمه است. بیمه خود موجد نوعی اطمینان در مقابل خطر محتمل‌الوقوع است که از ابتکارات نوین برای اجتناب یا کاهش مشکلات فوق، پیش‌بینی و اجرای قرارداد «بیمه‌ی طلاق» است. این نوع بیمه در حال حاضر در کشور ایران جامه‌ی قانون را بر تن ننموده و میان اندیشمندان و متفکرین حقوقی و اجتماعی در حال وارسی، نقد و تحلیل است و به طور موقت و آزمایشی در استان‌های خراسان، گلستان و سمنان اجراء شده است اما در حال حاضر مانند خرمایی بر نخل معلق مانده است.