های پژوهش با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و میانگین) و آزمون استنباطی (همبستگی پیرسون) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و از نرمافزارهای اکسل و اسپیاساس به منظور رسم نمودارها و سنجش همبستگی در این خصوص استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که از 31 شاخصهای ارائه شدهی در این پژوهش، از نظر صاحبنظران 27 شاخص قابلیت استفاده برای ارزیابی مقالات علمی رادارا هستندو همچنین در طی سالهای 2007 تا 2011، تعداد مقالات حوزه دانش هستهای ایران افزایش یافته است. با توجه به یافتههای این پژوهش میتوان چنین بیان کرد که بین دو شاخص کیفیت و نفوذ مقالات حوزه دانش هستهای ایران رابطهی معنادار وجود ندارد و همچنین معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی ظاهری مقالات حوزه دانش هستهای معیارهای ناکارآمدیبه شمار میروند.
کلید واژهها: شاخص کیفیت، شاخص نفوذ، معیارهای ارزیابی ظاهری، ارزیابی تولیدات علمی، دانش هستهای، ایران.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
کیده ت
فهرست مطالب 4
فهرست جدولها 9
فهرست تصاویر و نمودارها 11
فصل اول(کلیات پژوهش) 12
1-1. مقدمه 13
1-2. بیان مسئله 15
1-3. اهداف پژوهش 17
1-3-1.هدف کلی 17
1-3-2. اهدف فرعی 17
1-۴. پرسشهای پژوهش 18
1-4-1.پرسش اصلی 18
1-4-2.پرسشهای فرعی 18
۱-۵. فرضیه تحقیق 19
1-6. اهمیت و ضرورت پژوهش 19
1-6-1. اهمیت نظری 19
1-6-2. اهمیت عملی 20
1-7. تعریفهای عملیاتی متغیرهای پژوهش 21
1-8. نوآوری پژوهش 23
فصل دوم(مبانی نظری و پیشینه پژوهش) 24
2-1. مبانی نظری تحقیق 25
2-1-1.مقدمه 25
۲-1-2. مفهوم کیفیت 26
2-1-3. مفهوم کیفیت در مدیریت کیفیت 29
2-1-4. کیفیت در علمسنجی 31
2-1-5. مفهوم نفوذ 35
2-1-6.نفوذ اجتماعی و روانشناسی اجتماعی 36
2-1-7. نفوذ اطلاعاتی 41
2-1-8. نفوذ معادل قدرت 42
2-1-9. تعریفهای مختلف در مورد نفوذاجتماعی 46
2-1-11. نفوذ در علم سنجی 51
2-1-12. نتیجه گیری 55
2-1-13. معیارهای ارزیابی ظاهری 62
2-1-14. دانش هسته ای 68
2-1-14-1.مقدمه 68
2-1-14-2.مفهوم دانش هسته ای 68
2-1-14-3. تاریخچه دانش هسته ای 69
۲-2. پیشینه در داخل کشور 70
2-2-1. کیفیت 70
2-2-2. نفوذ 74
2-2-3. ارزیابی ظاهری مقالات علمی 74
۲-3. پیشینه در خارج از ایران 76
2-3-1. کیفیت 76
2-3-2. نفوذ 79
2-3-3. ارزیابی ظاهری 81
2-4. جمع بندی مطالعات گذشته 81
فصل سوم(روش پژوهش) 83
3-1. مقدمه 84
3-2. روش پژوهش 84
3-۳. جامعه پژوهش 86
3-4. ابزار گردآوری دادهها 86
3-5. مقایس سنجش لیکرت 87
3-6. روایی و پایایی 88
3-6-1. روایی یا اعتبار 88
3-6-2. پایایی یا اعتماد 88
3-7. روش جمعآوری دادهها 88
3-8. روش تجزیه و تحلیل دادهها 89
3-10. محدویتهای پژوهش 89
فصل چهارم(تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش) 90
4-1. مقدمه 91
4-2. یافتههای پژوهش 91
۴-3. تجزیه و تحلیل سوالات و فرضیه پژوهش 92
۴-3-1. شاخصهای ارزیابی کیفیت و نفوذ مقالات علمی 92
۴-3-2. سوالات فرعی پژوهش 95
۴-3-2-1. شاخصهای ارزیابی کیفیت مقالات علمی 95
۴-3-2-2 .شاخصهای ارزیابی نفوذ مقالات علمی 97
۴-3-2-3. وضعیت مقالات حوزه دانش هستهای ایران 100
۴-3-2-4. بررسی کیفیت مقالات حوزه دانش هستهای ایران 103
۴-3-2-5. بررسی نفوذ حوزه دانش هستهای ایران 105
۴-3-2-6.بررسی ساختار ظاهری مقالات دانش هستهای ایران 107
4-4. فرضیه تحقیق 122
فصل پنجم(بحث، نتیجهگیری و پیشنهادها) 125
5-1. مقدمه 126
5-2.بحث 126
5-3. تبیین سوالات و فرضیه پژوهش 127
5-3-1. پرسش اصلی پژوهش 127
5-3-2. پرسش فرعی اول 129
5-3-3. پرسش فرعی دوم 130
5-3-4. پرسش فرعی سوم 131
5-3-5. پرسش فرعی چهارم 132
5-3-6. پرسش فرعی پنجم 133
5-3-7. پرسش فرعی ششم 133
5-3-8. فرضیه پژوهش 134
5-4. نتیجه گیری 136
5-۴. پیشنهادهای حاصل از پژوهش 140
۵-۵. پیشنهاد برای پژوهشهای آتی 141
منابع 142
پیوست 151
مقدمه
پیشرفت همه جانبه هر کشوری، در گرو پیشرفت علمی آن کشور است و مسؤلیت اساسی در فرآیند پیشرفت، برعهده پژوهشگران و سیاستگذاران علمی کشور است. سالیان متمادی است که نشریات به عنوان یکی از اصلیترین ارکان انتقال دانش در جامعه علمی شناخته شدهاند. پیشرفت دانش، بیشتر از طریق
انتشار ایدهها و تجارب نو در نشریات داوری شده معتبر صورت میپذیرد. امروزه در حوزه فعالیتهای علمی، بهترین راه و معمولترین ابزار برای انتقال یافتههای جدید، مجلات و نشریات علمی هستند. در واقع، تولید علم، نخستین بار در مقاله علمی تجلی مییابد و ترویج آن نیز از همین بستر انجام میپذیرد. مجلات علمی نخستین منابعی هستند که پیشرفتهای علمی را منعکس میسازند. بنابراین مسئلۀ تعیین اعتبار و ارزیابی نشریات و مقالات علمی نیز همواره به عنوان مبحثی داغ و چالش برانگیز مطرح بودهاست. هر چند که بهترین روش ارزیابی، مطالعه تمام انتشارات و ارائه نظر کارشناسان است، محدویتهای زمانی و بودجهای سد راه این نوع مطالعات است. وجود مجلات با کیفیت علمی و با اعتبار علمی(با نفوذ) یکی از دغدغههای اصلی سیاستگزاران و پژوهشگران حوزه علمسنجی است بر همین اساس همواره در تلاش به منظور ارائهی شاخصهای جدید برای ارزیابی مقالات علمی یا به عبارت دیگر ارزیابی مجلات هستند.
شاخصهای اولیه به شمارش تعداد استنادات میپرداختند، که در حقیقت شمارش تعداد استنادها را نمیتوان بهترین روش برای ارزیابی مقالات یا مجلات دانست. در سال 1995، یوجین گارفلید[1] بنیانگذار مؤسسه اطلاعات علمی[2] که هم اکنون با عنوان مؤسسه تامسیون رویترز[3] شناخته میشود شاخص ضریب تأثیر[4]را به جامعه علمی عرضه کرد(بینش ودیده گاه، 1390). ضریب تأثیر تا چندین دهه به عنوان بهترین شاخص برای ارزیابی کیفیت مقالات علمی مورد توجه بود اما با افزایش استفاده از این شاخص نقدهایی برآن افزود شد. به هر حال تاکنون ضریب تأثیر به عنوان شناخته شدهترین و مهمترین شاخص برای ارزیابی کیفیت مقالات علمی است. اما آنچه توجه بیش از پیش پژوهشگران را به خود جالب کردهاست این سوال است که آیا شاخص کیفیت به تنهایی میتواند سنجهی مناسبی برای ارزیابی مجلات علمی و به طور خاص مقالات علمی باشد؟ بر همین اساس تلاش بسیاری برای ایجاد شاخصهای جدید برای ارزیابی مجلات علمی صورت گرفت. شاخصهای ارائه شده براساس وزندهی به استنادات مجلات و مقالات صورت گرفت که حاصل آن ایجاد شاخصهای جدید مانند ضریب نفوذ مقاله[5]،ایجین فاکتور[6] و… شده است. این شاخص به اعتبار یا به عبارت دیگر به نفوذ مجلات علمی توجه دارد. درک تفاوت بین دو شاخص در علمسنجی نیازمند مطالعه در حوزههای مختلف علوم است. در پژوهش حاضر پس از مطالعه و بررسی متون حوزه کیفیت و نفوذ در معنای عام و خاص به ارائه شاخصهایی برای ارزیابی مقالات مجلات علمی پرداخته شده است. با توجه به اینکه در ایران بیشتر پژوهشهای انجام شده به بررسی مجلات حوزههای موضوعی خاص براساس ضریب تأثیرو یا به بیان دیگر به بررسی مجلات براساس کیفیت پرداخته شده است و کمتر مقالهای را میتوان یافت که در آن به ارزیابی مجلات براساس شاخص نفوذ پرداخته شده باشد.
1-2. بیان مسئله
امروزه ارزیابی و شیوههای مربوط به آن یکی از دغدغههای اصلی سیاستگذاران علمی در جوامع علمی داخلی و خارجی به شمار میرود. از آنجایی که مقالات علمی مهمترین قالب برای بروندادهای علمی محسوب میشوند، وجود معیارها و شاخصهایی که بر مبنای آن بتوان مقالات را از نظر میزان کیفیت و نفوذ ارزیابی کرد، بسیار ضروری است. با توجه به اینکه اکثر معیارهای موجود به کمیت توجه دارند، در این پژوهش سعی بر آن است تا با استفاده از معیارها و شاخصهای ارائه شده در پژوهشهای پیشین، به ارزیابی مقالات علمی از نظر کیفیت و نفوذ پرداخته شود. علوم و فنون مربوط به حوزه دانش هستهای نیز با توجه به اهمیت آن در بالا بردن سطح کیفیت و رفاه یک جامعه و همچنین با توجه به اینکه در اولویتهای نقشه جامع علمی کشور نیز به آن تاکید شده است، در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است.در طی این پژوهش با استفاده از شاخص و معیارهای مربوطه، به بررسی کیفیت و نفوذ مقالات حوزه دانش هستهای ایران در پایگاه وب آو ساینس[7]در طی سالها 2011-2007 پرداخته میشود.
استناد همواره به عنوان ابزاری برای ارزیابی مقالات علمی مورد توجه پژوهشگران حوزه علمسنجی بودهاست. نارین[8] استناد را مساوی با قبول صحت و درستی یک مدرک توسط مدرک دیگری تعریف کردهاست. برای مثال هرگاه مدرک الف درسیاهه ارجاعهای مدرک ب ظاهر شود، بیانگر این است که مدرک الف توسط مدرک ب به عنوان یک منبع اطلاعاتی در حمایت از یک اندیشه یا یک واقعیت و… مورد استناد واقع شدهاست(نارین، 1976). نویسنده هر اثر مکتوبی ممکن است بنا به علل متفاوت به تجربهای، قولی یا نوشتهای اشاره کند، که به آن استناد میگویند(حری، 1385: 616-620). دربخش ارزیابی با تحلیل استنادی، ضریب تأثیر شناختهشدهترین و در عین حال پراستفادهترین شاخص برای ارزیابی کیفیت مقالات محسوب میشود که خود دارای کم و کاستیهای بسیاری است. ضریب تأثیر یکی از مفاهیمی است که یوجین گارفیلد ابداع کرده است که در حال حاضر توسط تامسون رویترز در جی. سی. آر[9] منتشر میشود و بیشتر به منظور ارزیابی وضعیت نشریات علمی و بروندادهای علمی دانشمندان مورد استفاده قرار میگیرد. گارفیلد معتقداست که ضریب تأثیر نمیتواند یک شاخص کامل و کارآمد برای ارزیابی کیفیت پژوهش باشد. اما از آنجایی که روش جایگزین دیگری برای آن وجود ندارد و همچنین این روش فواید بسیار زیادی نسبت به برخی از معیارهای ارزیابی نشریات دارد، میتواند به عنوان روش مناسبی برای ارزیابی کیفیت پژوهشهای علمی به حساب آید (گارفیلد[10]،1999). برای محاسبه نفوذ مقالات در حوزه مورد مطالعه، از پایگاه ایجین فاکتور[11] استفاده خواهد شد. در این پژوهش سعی بر این است تا علاوه بر ارائهی معیارهای مورد نیاز برای ارزیابی مقالات بر اساس دو شاخص کیفیت و نفوذ مقالات، معیارهای ظاهری برای ارزیابی کیفیت مقالات نیز ارائه شود. مسئله اصلی این پژوهش شناسایی و ارزشگذاری معیارها و شاخصهای ارزیابی کیفیت و نفوذ مقالههای علمی منتشر شده در حوزه دانش هستهای در ایران است. همچنین شناسایی شاخصها و معیارهای کیفیت و نفوذ مقالات، ارزشگذاری شاخصها و معیارهای کیفیت و نفوذ مقالات از مسائلی است که در این تحقیق به آن پرداخته خواهد شد. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که چه معیارها و شاخصهایی را میتوان برای ارزیابی کیفیت و نفوذ مقالات در نظر گرفت و کیفیت و نفوذ مقالات بینالمللی در حوزه دانش هستهای در ایران چگونه است.
1-3. اهداف پژوهش
1-3-1.هدف کلی
هدف کلی این تحقیق، شناسایی و اعتبارسنجی معیارهای و شاخصهای ارزیابی کیفیت و نفوذ تولیدات علمی در حوزه دانش هستهای ایران است. با این حال، این تحقیق دارای هدفهای تفصیلی به شرح زیر است:
1-3-2. اهدف فرعی
شناسایی معیارها و شاخصهای ارزیابی کیفیت تولیدات علمی و شناسایی نظرات صاحب نظران در مورد معیارها و شاخصهای ارزیابی کیفیت مقالات حوزه دانش هستهای در ایران؛
شناسایی معیارها و شاخصهای ارزیابی نفوذ تولیدات علمی و شناسایی نظرات صاحب نظران در مورد معیارها و شاخصهای ارزیابی نفوذ مقالات حوزه دانش هستهای در ایران؛
بررسی وضعیت مقالات حوزه دانش هستهای ایران در پایگاه وب آو ساینس؛
ارزیابی کیفیت مقالات ایرانی در حوزه دانش هستهای ایران؛
ارزیابی نفوذ مقالات ایرانی در حوزه دانش هستهای ایران؛
ارزیابی ظاهری مقالات ایرانی در حوزه دانش هستهای ایران؛
1-۴. پرسشهای پژوهش
1-4-1.پرسش اصلی
معیارها و شاخصهای ارزیابی کیفیت و نفوذ تولیدات علمی در حوزه دانش هستهای در ایران کدام است؟.
1-4-2.پرسشهای فرعی
چه معیارها و شاخصهایی برای ارزیابی کیفیت تولیدات علمی وجود دارد و نظرات صاحب نظران در مورد معیارها و شاخصهای ارزیابی کیفیت مقالات چیست ؟
چه معیارها و شاخصهایی برای ارزیابی نفوذ تولیدات علمی وجود دارد و نظرات صاحب نظران در مورد معیارها و شاخصهای ارزیابی نفوذ مقالات چیست؟
مجموع مقالات حوزه دانش هستهای ایران در پایگاه وب آو ساینس چه تعداد است و بیشترین تعداد مقالات در چه مجلاتی منتشر شده است و در چه سال بیشترین و کمترین مقالات منتشر شده ؟
براساس شاخص کیفیت مقالات، حوزه دانش هستهای ایران در پایگاه وب آو ساینس در طی سالهای 2011-2007 چه وضعیتی دارد؟
براساس شاخص نفوذ مقالات، حوزه دانش هستهای ایران در پایگاه وب آو ساینس در طی سالهای 2011-2007 چه وضعیتی دارد؟
بر اساس معیارهای ارزیابی ظاهری مقالات، حوزه دانش هسته ای ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2007-2011 چه وضعیتی دارد؟
۱-۵. فرضیه تحقیق
بین دو شاخص کیفیت و شاخص نفوذ در حوزه دانش هسته ای ایران در طی سالهای 2007-2011 رابطه معناداری وجود دارد.
1-6. اهمیت و ضرورت پژوهش
1-6-1. اهمیت نظری
رشد علمی کشور در سالهای اخیر از نظر تعداد مقالات منتشر شده در رشتههای مختلف علمی، حتی در سطح بینالملل چشمگیر بودهاست. اما همواره این سوأل مطرح شده که آیا رشد کمی پژوهش با رشد کیفی آنها همراه بوده و اساساً زیاد بودن مقالات یک محقق، دانشگاه وحتی یک کشور، لزوماً با کیفیت علمی و به دنبال آن با نفوذ در جامعه علمی همراه بوده است یا خیر؟ وجود ساختار علمی مشخص برای ارزیابی تولیدات همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه علمسنجی بوده است، این پژوهش با استفاده از شاخصها و معیارهای مناسب به دنبال ساختار علمی برای ارزیابی تولیدات